Italiaanse supervulkaan Campi Flegrei borrelt. Wat staat Napels te wachten?

De Italiaanse supervulkaan Campi Flegrei wordt steeds onrustiger. Dat bleek op 20 mei wel weer, toen het gebied werd getroffen door de zwaarste aardbeving in veertig jaar. Wat staat Napels te wachten? En waarom staat deze allesverwoestende vulkaan in de schaduw van de Vesuvius?

“Een gloeiendheet mengsel van gas en as stortte als een gewelddadige gloedwolk neer op Herculaneum en Pompeï”: een kleine passage uit ons artikel over hoe de Vesuvius twee Romeinse steden onder een diepe laag as verstopte. Denk je aan Napels? Dan denk je dus waarschijnlijk ook aan diezelfde vulkaan, die boven de Italiaanse stad uittorent. Niet onterecht natuurlijk. Toch ligt het grote gevaar niet boven, maar juist onder de stad. De uitbarsting van de Vesuvius was slechts een speldenprikje vergeleken met wat de onzichtbare Campi Flegrei kan aanrichten. 

Supervulkaan

Campi Flegrei? Juist. Vergeet de Stromboli of de Etna, want deze vulkaan is veel gevaarlijker. En waar in Napels alle aandacht naar de imposante Vesuvius ging, vergaten veel inwoners dat ze letterlijk in de krater van een supervulkaan wonen. Dat is ook niet zo gek, want deze vulkaan oogt in niets als een doorsnee vulkaan. De krater van Campi Flegrei, vrij vertaald ‘de brandende velden’, ligt in de zee en onder de huizen van duizenden inwoners ten westen van Napels. De vulkaan heeft een diameter van zo’n vijftien kilometer en bestaat uit zo’n veertig kleine kraters. 

Vooral in Pozzuoli, een stadje net ten westen van Napels, wonen mensen dus letterlijk boven (of in) de krachtige vulkaan. Op wat kleine aardbevingen na, hoeft dat normaal gesproken niet eens zo’n probleem te zijn: honderden jaren hield de vulkaan zich koest. Maar volgens onderzoekers van University College London (UCL) en het Italiaanse Insituto Nazionale di Geofisica e Vulcanologia (INGV) kan daar wel eens verandering in komen. 

Door vulkanische activiteit is de grond onder Pozzuoli sinds de jaren ’50 al met zo’n vier meter gestegen: een teken dat de druk opbouwt. En volgens onderzoekers is die druk nu zo hoog en is de vulkaan dusdanig uitgerekt dat het een breekpunt nadert. Inwoners van het gebied beginnen dat ook steeds beter te voelen. Het aantal aardbevingen neemt toe en op 20 mei 2024 werd Pozzuoli getroffen door de zwaarste aardbeving in vier decennia, met een kracht van 4,4 op de schaal van Richter. Honderden inwoners vluchtten hun huis uit en moesten slapen in auto's of tenten. En zelfs een vrouwengevangenis met zo'n honderdveertig gedetineerden werd geëvacueerd. 

Rampscenario

Wat deze toename van ondergrondse activiteit in de toekomst kan betekenen? Daarvoor hoeven we alleen maar naar het verleden te kijken. Zo’n 39 duizend jaar geleden schoot een uitbarsting van Campi Flegrei gesteente en magma tientallen kilometers de lucht in. Europa werd bedolven onder een dikke aswolk, die voor een jarenlange temperatuurdaling zorgde. Asdeeltjes werden later zelfs in Groenland teruggevonden en volgens sommige wetenschappers zou het uitbarsten van Campi Flegrei er zelfs voor hebben gezorgd dat neanderthalers uitstierven op ons continent. 

De gevolgen van een agressieve uitbarsting zijn dus niet voor te stellen. De ramp in Pompeï zou er niets bij zijn. Maar zo ver hoeft het zeker niet te komen. Campi Flegrei barstte voor het laatst in 1538 uit. Ook toen ging het er wild aan toe en ontstond er binnen enkele dagen zelfs een volledige nieuwe berg: de Monte Nuovo. Maar de natuurramp was qua kracht zeker niet te vergelijken met de allesvernietigende uitbarsting van 39 duizend jaar geleden. En de huidige vervormingen van de aarde zijn eerder vergelijkbaar met die van voor de uitbarsting in 1538. 

Drie miljoen mensen op de vlucht

Toch geeft het verleden geen garanties. Zo begon de grond in en rond Pozzuoli in 1983 ook flink bol te staan. Voor de overheid was dat voldoende reden om veertigduizend mensen te evacueren. Maar een allesvernietigende eruptie? Die bleef uit. Ondanks dat de grond door vele kleine aardbevingen nu flink verzwakt is ten opzichte van toen, kan het dus ook nu weer (letterlijk) met een sisser aflopen. 

Mocht het toch misgaan? Dan moet het volledige gebied rondom de vulkaan geëvacueerd worden. En dan hebben we het niet over honderd of duizend mensen, want inclusief Napels gaat dat om zo’n drie miljoen inwoners. Zij zouden in dat geval twaalf uur de tijd hebben om met eigen vervoer de stad te ontvluchten. Daarna zijn ze verplicht om met bussen te evacueren. Binnen 72 uur moet het hele gebied onbewoond zijn. 

Of die maatregelen voldoende zijn voor vulkaanbewoners? Dat is de vraag. Vulkanologen zijn enorm ver in het inschatten van vulkanische processen. Maar voorspellingen maken? Dat laat Moeder Aarde simpelweg niet toe. Het verloop blijft dan ook gissen. Slechts één ding is zeker: de stad van gefrituurde pizza en Maradona gaat een spannende tijd tegemoet. 

Meer vulkaanverhalen? Lees hier hoe de langste uitbarsting voor de kust van IJsland een totaal nieuw eiland creëerde.

• Deel