Hoe IJsland van de een op de andere dag een stuk groter werd
- Artikel
- 26 sep 2023
- 5 minuten leestijd
Een bombastische klap, gevolgd door rookpluimen die onheilspellend boven IJsland hangen. Een visser, die in 1963 een dag later z'n vaste vaarroute vaart, is met stomheid geslagen als hij opeens een eiland vindt.
Surtsey is een bijzonder verhaal. Het eiland lijkt op een sciencefictionwereld, met azuurblauw water dat omringd wordt door laaghangende, mist over de zee en grillige rotsformaties die als sculpturen uit het water oprijzen. Kortom: een visueel feest voor avonturiers. En hoewel het lijkt alsof dit eiland al sinds het begin der tijden bevolkt werd, is het tegenovergestelde waar; dit stuk land bestaat nog geen honderd jaar. Daarbij blijft één vraag hangen: waar komt dit surrealistische eiland vandaan?
Hoe is Surtsey ontstaan?
Wetenschappers krabden zich achter de oren toen in de jaren zestig een totaal nieuw eiland voor de kust van IJsland opdook. Dit piepjonge eiland in de Atlantische Oceaan fascineert de wetenschap vandaag de dag door de bijzondere weerbaarheid van de natuur, die hier in razend tempo een totaal ecosysteem heeft opgebouwd. Maar hoe anders was dat in de jaren zestig, toen IJslanders zich letterlijk afvroegen: wat is dit voor nieuw stuk land vlak voor onze kust?
Heel kort door de bocht is Surtsey het resultaat van een spectaculaire vulkaanuitbarsting op 14 november 1963. Het eiland werd een dag later meteen gespot, maar betreden was nog op eigen risico; de uitbarsting duurde namelijk vier jaar lang. Pas op 5 juni 1967 werden de laatste schokken geconstateerd. Hiermee is het de langste uitbarsting in IJsland in de recente geschiedenis.
Terwijl de zee er tot die dag roerloos bijlag, rommelde en borrelde de lava op honderddertig meter diepte. Na de gigantische uitbarsting onder water dreef er opeens een nieuw eiland op 32 kilometer van de IJslandse zuidkust. Wat IJsland deed met deze aanwinst? Het werd deel van de Westmaneilanden. Eén van de eilanden van deze eilandengroep, Elliðaey, is je wellicht bekend als het eiland met ‘meest eenzame huis ter wereld’.
Een speeltuin voor de wetenschap
Sinds deze mega-uitbarsting hebben wetenschappers het eiland nauwlettend gevolgd om te begrijpen hoe het zich heeft ontwikkeld en welke geologische krachten daarbij gepaard gingen. En behalve de geologische wetenschap, is er op Surtsey vandaag de dag ook veel te vinden voor biologen en wetenschappers in andere richtingen. Onderzoekers hebben hier baanbrekende studies uitgevoerd naar ecologische successie, vulkanische processen en klimaatverandering. Deze levende laboratoriumomgeving is een vruchtbare voedingsbodem voor waardevolle inzichten. Welke inzichten? Inzichten in hoe het leven zich aanpast in extreme omstandigheden en hoe de aarde evolueert. Zij bestuderen voornamelijk hoe leven ontstaat op de rots zonder bemoeienis van de mens.
Lees hier meer artikelen over onderzoeken op bijzondere bestemmingen op de wereld.
Zelf bezoeken?
Als je zelf een trip naar Surtsey wil maken, moeten we je toch helaas teleurstellen. Voor nieuwsgierige reizigers is deze vulkanische rots niet begaanbaar, want de toegang is strikt beperkt om verstoring van het kwetsbare ecosysteem te voorkomen. Het is dan ook uitgeroepen tot UNESCO-Werelderfgoed om dit eiland extra bescherming te kunnen bieden. Enige accommodatie die hier aanwezig is? Een hut, speciaal bedoeld voor wetenschappers die op expeditie zijn. Als je je dus voordoet als wetenschapper is er misschien wel een kans dat je hier een nachtje kan blijven slapen. Misschien een motivatie om toch nog die carrièreswitch als bioloog aan te gaan?
Wie iets meer geluk hadden zónder dat ze van beroep hoefden te veranderen, waren drie Franse journalisten van het nieuwsblad Paris Match. Zij waren dan ook de eerste bezoekers van het eiland. Als ludieke actie plantten ze op 6 december 1963 een Franse vlag op het eiland. Veel nut had dit niet, want het eiland werd daarmee niet opeens van Frankrijk. Het kreeg niet eens een Franse naam, maar een Noorse. De naam van het eiland komt af van de naam Surtr, wat oud-Noors is voor 'de zwarte'. Toch lijkt de naam eerder van de Noorse mythologie te komen dan van wat de huidige, Noorse term betekent. Surtr was in de Noorse mythologie van de dertiende eeuw een jötunn, een soort god die toegang tot de vuurwereld bewaakte. Surtsey betekent dus 'Het eiland van Surtr'.
Surtsey blijft een wonderbaarlijk en intrigerend stukje van onze planeet. Het herinnert ons aan de kracht van de natuur en is een hoopvol voorbeeld van hoe de wereld zich in razend tempo kan opbouwen als de mens er even van af kan blijven. En hoewel het ergens natuurlijk eeuwig zonde is dat dit stuk IJsland nog lange tijd onbegaanbaar blijft, is dit misschien voor de natuur wel het beste.
Meer weten over vulkanen? Lees hier wat Napels te wachten staat door de ondergronds borrelende Campi Flegrei.
