Kowloon Walled City: de volgepropte stad zonder wetten
- Artikel
- 06 apr 2022
- 7 minuten leestijd
Duizenden mensen opgepropt in een wijk. Geen wetten, geen zonlicht en straten gerund door criminelen. Het klinkt als een akelige film, maar in Kowloon Walled City in Hongkong was het werkelijkheid. Bijna dertig jaar geleden werd de stad gesloopt, maar de herinneringen blijven.
Een verre geschiedenis
Het verhaal achter Kowloon Walled City gaat ver terug. Al tijdens de Song-dynastie, zo’n duizend jaar geleden, diende de plek als militaire buitenpost. Verschillende regimes en honderden jaren later leasete China in 1898 grote delen van Hongkong aan Groot-Brittannië. Zo ook schiereiland Kowloon. Op een kleine uitzondering na: Kowloon Walled City. Dit was een kleine Chinese nederzetting waar zo’n zevenhonderd mensen en soldaten woonden. China wilde graag militaire aanwezigheid hebben vlak bij de nieuwe Britse kolonie en de Britten gingen akkoord.
Toch duurde deze situatie niet lang, want een jaar later verdacht het Britse Hoofd in Hongkong het Chinese leger van verzetsplannen. Britse strijdkrachten vielen daarom in 1899 Kowloon Walled City binnen, ondanks dat het leger in werkelijkheid al weg bleek te zijn. Groot-Brittannië claimde de stad, maar China ging niet akkoord. En dus ontstond er midden in Brits territorium een soort niemandsland.
Wilde westen
Na de Tweede Wereldoorlog, waarbij Hongkong kort in Japanse handen was, stroomde Kowloon Walled City vol. Vluchtelingen van de Chinese burgeroorlog, die na de Tweede Wereldoorlog hervat werd, zochten toevlucht in de ministad. Hier waren ze veilig, aangezien China door Britse aanwezigheid geen invloed kon uitoefenen op het stenen oord. Ook Groot-Brittannië was niet blij met de stad en wilde de plek zelfs opdoeken, maar vanwege diplomatieke kwesties mislukte dit. Het resultaat? Beide overheden lieten de stad links liggen en Kowloon Walled City werd een soort wetteloze plek.
Wat je je daarbij voor moet stellen? Een volgebouwde betonnen jungle met een tintje wildwest. De leefomstandigheden van mensen waren beroerd. Er was amper plek om te wonen en gebouwen puilden uit. Door het gebrek aan overheidscontrole duurde het niet lang voordat Kowloon Walled City zich kroonde tot een broeinest van criminaliteit.
Drugsverslaafden, bordelen en goktenten vulden vanaf de jaren vijftig het straatbeeld en de plek kreeg een beruchte reputatie. De afgesloten stad werd praktisch bestuurd door triades: van oorsprong Chinese onderwereldorganisaties. Britse instanties brachten daar weinig tegenin. Voor handhavers was het gevaarlijk om de stad te betreden vanwege criminaliteit en de kans om te verdwalen in het doolhof van smalle stegen. Alleen in grote groepen betrad de politie sporadisch de rebelse plaats.
Veiliger en voller
In de jaren zeventig nam de grip van criminele organisaties door regelmatige politie-invallen af. De stad werd daardoor veiliger, al was er nog steeds geen overheid. Belasting betalen, regulatie van bedrijven, controle van gezondheidszorg, politie op straat: in het volgebouwde Kowloon Walled City was er geen sprake van. Het voordeel hiervan was wel dat mensen erg goedkoop konden wonen en voor weinig geld een bedrijf konden starten. Kleine fabriekjes popten uit de grond en de kleine stad exporteerde flinke hoeveelheden producten naar Hongkong en zélfs daarbuiten.
De voordelen van een leven zonder regels zorgden ervoor dat Kowloon Walled City steeds meer mensen trok. En dus werden bovenop bestaande gebouwen extra verdiepingen gebouwd. Het leven in de stad speelde zich op steeds grotere hoogte af en het zonlicht raakte bijna de begane grond niet meer. Op straat was het altijd donker, warm en vochtig en sommige stegen werden met tl-buizen voorzien van het nodige licht. Kowloon Walled City kreeg in die tijd niet voor niets The City of Darkness als bijnaam.
Kom van dat dak af
Waar mensen heen gingen om te ontspannen? Vaak naar het dak van hun appartementencomplex. Om te zorgen dat ze niet steeds omhoog en naar beneden moesten lopen — er waren maar twee liften in de stad — werden de daken van gebouwen verbonden met ladders. Op een gegeven moment was de hele stad via trappenhuizen verbonden. Niet al te veilig, maar wel zo handig als je even een kop koffie bij de buren wilde drinken.
Op daken zag je mensen genieten van het daglicht dat op straat ontbrak. De antennes, schotels en waslijnen die de daken vulden dienden als speeltuin voor kinderen, die erin klauterden alsof ze in een boom hingen. Naar beneden gingen inwoners liever niet, want bij elke verdieping naar beneden werd de stad letterlijk en figuurlijk duisterder. Zelfs op het midden van de dag leek het alsof je je op een zaterdagnacht in het midden van een tippelzone begaf, met striptenten aan de linkerkant en gokhallen rechts.
Ruime schattingen
Aangezien er nauwelijks sprake was van overheidscontrole in de stad, was het lastig om het precieze inwonersaantal van Kowloon Walled City te bepalen. Schattingen varieerden daardoor tussen de dertig- en vijftigduizend inwoners. Een uitgebreid onderzoek van de overheid van Hongkong gaf in 1987 uitkomst: op dat moment leefden er naar schatting 33 duizend inwoners in de stad ter grootte van ongeveer vier voetbalvelden. Omgerekend kwam dat uit op meer dan een miljoen inwoners per vierkante kilometer. Ter vergelijking: sommigen vinden Amsterdam met een bevolkingsdichtheid van vijfduizend inwoners per vierkante kilometer al behoorlijk druk.
Over en uit
Halverwege de jaren tachtig werd Kowloon Walled City officieel veilig verklaard. De meeste criminele organisaties hadden elders een plek gevonden en de stad was, ondanks barre leefomstandigheden, redelijk stabiel. Toch wilde zowel de Chinese als de Britse overheid van de nederzetting af. Van hygiëne was nog altijd weinig sprake en overheden kregen nauwelijks grip op de plek. In 1987 maakten China en Hongkong gezamenlijk bekend dat de volgepropte stad zou worden gesloopt. De uiteindelijk sloop startte in maart 1993 en werd in april 1994 afgerond.
Van bordelen naar bloemen
Wie Kowloon Walled City wil bezoeken, is bijna dertig jaar te laat. Maar dat betekent niet dat je geen glimp op kan vangen van wat eerst een van de meest bizarre steden ter wereld was. In december 1994 werd namelijk het Kowloon Walled City Park geopend, precies op de plek waar duizenden mensen hun leven opbouwden. Nog altijd zie je hier verschillende overblijfselen van de stad terug, zoals de yamen (een soort gemeentehuis) en overblijfselen van toegangspoorten en waterputten. De paden en paviljoenen in het park zijn vernoemd naar straten en gebouwen uit de voormalige wetteloze stad.
Ondanks dat het park een mooi eerbetoon is, heeft het weinig weg van het leven in Kowloon Walled City. Waar smalle stegen je eerst langs bordelen en goktenten loodsten, brengen diezelfde paden je nu langs bloemen, water en gras. Wat vroeger de drukste plek ter wereld was, is nu een baken van rust in het verder chaotische Hongkong.
Iets minder druk maar zeker zo bijzonder: Santa Cruz del Islote is het dichtstbevolkte eiland ter wereld.
