Leven in het Noord-Korea van Centraal-Azië: “De overheid doet alsof het een paradijs op aarde is.”
- Artikel
- 20 jan 2022
- 13 minuten leestijd
Bijna allemaal kennen we het regime van Kim Jong-un. En ondanks dat zijn beleid zeldzaam is, is het niet het enige land met bizarre wet- en regelgeving. Turkmenistan wordt vaak vergeleken met Noord-Korea: zelfs het maken van een foto kan je een jarenlange celstraf opleveren.
Met dank aan Ruslan Myatiev en zijn anonieme bronnen in Turkmenistan
Een journalist in hart en nieren, dat is hoe je Ruslan Myatiev (36) het beste kan omschrijven. Het is een passie die erg moeilijk samengaat met zijn afkomst. Ruslan groeide namelijk op in Turkmenistan: een van de meest afgesloten en meedogenloze regimes ter wereld. Toen hij zestien was vertrok hij uit het land waar hij zijn hart achterliet. In eerste instantie naar Kirgizië. Maar toen hij vanwege zijn werk ook daar niet meer kon blijven, kwam hij uiteindelijk via een omweg naar Nederland, waar hij samen met zijn gezin en ouders woont.
Vanuit zijn Nederlandse woonplaats runt hij Turkmen.news: een onafhankelijke nieuwssite die zich volledig richt op Turkmenistan. Onder de radar heeft hij een enorm netwerk van mensen die hem vanuit het geïsoleerde land stiekem van informatie voorzien.
Enkel positief nieuws
Over het opgroeien in Turkmenistan is Ruslan erg kort: “Mijn jeugd was oké. Als kind was ik niet bezig met de situatie in het land. Zolang je een plek hebt om te spelen en te eten ben je tevreden.” Toch vonden er wel degelijk veranderingen plaats in zijn kindertijd. Het land werd onafhankelijk en vrijheden zoals het uiten van je mening begonnen langzaam te verdwijnen. “Tijdens de laatste jaren onder het Sovjetregime was er enige vorm van persvrijheid. Mijn ouders waren journalisten en hadden de mogelijkheid om te schrijven over misstanden in het land. De beginjaren van de onafhankelijkheid waren hetzelfde, maar vanaf ongeveer 1994 veranderde alles.”
“Mijn ouders kregen op een gegeven moment het ‘advies’ om enkel nog positief nieuws te schrijven. Enerzijds gehoorzaamden ze, maar mijn vader schreef onder een valse naam stiekem toch kritische stukken voor buitenlandse media. Het duurde niet lang voordat dat vreselijk misging: ik herinner me nog goed dat hij op straat in elkaar werd geslagen door overheidsofficieren en dat er ’s nachts een ruit van ons appartement werd ingegooid.”
Ook zijn moeder werd ontslagen nadat ze zich aanmeldde voor een seminar voor onafhankelijke journalisten in Zweden. Van persvrijheid is later nooit meer sprake geweest: uit onderzoek blijkt dat alleen in Noord-Korea minder journalistieke vrijheid is dan in Ruslans vaderland. “Het is echt een cultuur op zich geworden. In Turkmenistan gebeuren geen slechte dingen. Zelfs natuurrampen of auto-ongelukken mogen niet verslagen of gefotografeerd worden. De overheid doet alsof Turkmenistan een paradijs op aarde is.”
Een typisch voorbeeld is het ontkennen van het coronavirus. De overheid is bang dat het virus de reputatie van het ‘onschendbare Turkmenistan’ kapotmaakt. Schrijven over Covid-19 is daarom uiterst verboden aangezien dit paniek zou zaaien.
Ironisch genoeg is het land anderzijds al twee jaar volledig op slot vanwege de pandemie. Mensen mogen het land niet verlaten en degene die Turkmenistan in komen, moeten drie weken in quarantaine. “Die quarantaine is niet zomaar zelfisolatie in je huis, je wordt naar een kamp gestuurd. Hier leef je in een tent tussen tientallen andere mensen met nauwelijks basisvoorzieningen.” Alleen rijke mensen kunnen de quarantaineplicht afkopen. Zij zijn volgens Ruslan dan ook de reden dat het virus wel degelijk voet aan de grond heeft kunnen zetten in het afgesloten land. Iets dat de regering te allen tijde zal ontkennen.
Turkmeens quarantainekamp.
Steenrijk, straatarm
Het feit dat rijke mensen hun quarantaineplicht gewoon afkopen, zegt alles over de staat van het land. Corruptie is aan de orde van de dag en een select groepje mensen heeft alle macht in handen: “De machtsposities worden verdeeld op basis van loyaliteit aan de president, niet op basis van competenties. De werkelijke macht ligt vooral bij de familie van de president. Zo is zijn zoon Serdar vicepremier: hij gaat over de economie en de financiën van het land. Zijn neefjes beheren de export van natuurlijke grondstoffen: eikels die de welvaart van mijn land opmaken en in extreme rijkdom leven.”
De rest van het land heeft het op zijn zachts gezegd minder makkelijk: “Qua grondstoffen zijn we een van de rijkste landen ter wereld. Er zijn enorme voorraden olie en gas en dit wordt geëxporteerd naar landen als China, Rusland en Iran. De bevolking ziet hier echter niets van terug, ze hebben te maken met extreme armoede en hongersnood.”
En die armoede wordt elke ochtend pijnlijk zichtbaar. Ruim voordat supermarkten opengaan, staan er al enorme rijen mensen. Volgens Ruslan importeert de overheid onvoldoende voedsel, waardoor mensen gaan hamsteren. Alles wat nu in de schappen ligt, kan de komende weken zomaar uit het assortiment verdwenen zijn. Om te voorkomen dat mensen hamsteren, worden ze nu beperkt in het kopen van producten. “Mensen moeten eten kopen met een kaartje. Als je iets gekocht hebt, wordt het kaartje getekend en mag je het niet nog eens kopen.”
Celstraf door een foto
Maar armoede is niet het enige probleem voor de opgesloten Turkmenen. Persvrijheid, vrijheid van meningsuiting en privacy: het zijn rechten die niet gelden voor de inwoners van het land. “Ieders telefoon wordt afgetapt en mensen die kritiek leveren op de overheid raken in het gunstigste geval hun woning en werk kwijt. Maak je een foto van bijvoorbeeld de rij voor de supermarkt en verspreid je deze? Dan kan je zomaar een gevangenisstraf of erger verwachten. En Turkmeense gevangenissen zijn op zijn zachts gezegd geen resort: de omstandigheden zijn zo slecht dat veel mensen het niet overleven.”
Van rechtspraak is geen sprake. Politieke tegenstanders worden opgesloten en beschuldigd van andere aanklachten. Zo kent Ruslan verschillende activisten die geframed zijn voor drugsmisdrijven, fraude of pornografie: “Rechters worden aangesteld door de president en mensen hebben geen recht op verdediging. Uiteindelijk worden ze gedwongen tot een bekentenis, bijvoorbeeld via mishandeling.”
Dwangarbeid
Elke herfst moet er katoen geplukt worden: iets dat uiteraard niet vrijwillig gebeurt. “Dwangarbeid is een groot probleem in Turkmenistan. Tienduizenden mensen krijgen simpelweg de boodschap dat ze de volgende dag opgehaald worden om op het land te werken.” Leraren, verpleegsters, schoonmakers: ze moeten allemaal hun normale werkzaamheden naast zich neerleggen om katoen te plukken. Zoals Ruslan opmerkt: “Kan je je voorstellen dat je als ouder hoort dat de school van je kind morgen niet doorgaat omdat de leraar katoen moet plukken? Alleen in Turkmenistan.”
Presidentiële uitspattingen
De omstandigheden in het land zijn niet alleen schrijnend, ze zijn in veel gevallen ook ronduit bizar. Inwoners moeten dagelijks dealen met de absurde ideeën en uitspattingen van de leiding van het land. Die mate aan krankzinnigheid is goed terug te zien in Asjchabad, de hoofdstad van Turkmenistan.
Asjchabad is volledig gebouwd van witte marmeren stenen. De reden? De President houdt van wit. Zo erg zelfs, dat het in de hoofdstad verboden is om een zwarte auto te bezitten. Heb je die, dan ben je sinds kort verplicht om de hele auto wit te verven, tot aan de uitlaat. “Alleen de banden mogen nog zwart zijn, maar ook dat kan volgende week zomaar veranderen.”
En als je dan als vrouw een witte auto bezit, mag je er nóg niet in rondrijden. Een tijd geleden besloot de overheid dat vrouwen niet meer mogen rijden. Vrouwen die altijd naar hun werk reden, konden ineens hun rijbewijs niet meer verlengen en zijn enorm afhankelijk geworden.
Hoofdstad of eerbetoon?
De hele hoofdstad is een soort eerbetoon aan de president. Overal vind je standbeelden en schilderijen van de Turkmeense leider. De stad moet uitstralen hoe goed het land de zaakjes op orde heeft. Enorme wegen met meerdere rijbanen lopen door Asjchabad, maar blijven verdacht leeg. Ook vind je het grootste vliegveld van Centraal-Azië in de hoofdstad. Vrij onlogisch, aangezien de overheid zo min mogelijk bemoeienis van buitenaf wil.
Uit alles blijkt dat de leiding van het land vooral doet waar het zin in heeft: “De vorige president besloot de namen van maanden te veranderen. Zo vernoemde hij januari naar zichzelf en april naar zijn moeder. Toen iedereen eenmaal gewend was aan de nieuwe maandnamen, werd het teruggedraaid.”
Opgesloten of vermoord
De laatste keer dat Ruslan in Turkmenistan was, is alweer bijna veertien jaar geleden: “Toen ik zestien was, ben ik naar Kirgizië gegaan om journalistiek en politicologie te studeren. In die periode kwam ik elke zomer en winter nog wel naar huis.” Het werk dat hij nu doet, maakt het voor hem echter onmogelijk om terug te keren onder het huidige regime: “Als ik terug zou gaan, zou het een enkele reis worden. Waarschijnlijk word ik dan opgesloten of direct vermoord.”
Voor zijn eigen nieuwssite heeft Ruslan door het hele land bronnen die hem onder andere foto’s en videomateriaal sturen via platforms die nog niet geblokkeerd zijn. Met het posten wacht hij altijd een tijd. Overal in het land vind je bewakingscamera’s en als er foto’s lekken probeert de inlichtingendienst met camera’s te achterhalen waar de foto’s genomen zijn en wie ze gemaakt heeft.
“Maar die beelden blijven niet voor altijd op de server. We wachten daarom altijd een maand voor we iets publiceren. Waarschijnlijk kan dan niet meer achterhaald worden wie de informatie met me heeft gedeeld.” Toch gaat het helaas niet altijd goed. Een van zijn trouwste bronnen werd achterhaald toen hij een foto met hem deelde die hij niet eens zelf had genomen. Hij werd veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf in een erbarmelijke cel. Het is iets dat Ruslan duidelijk raakt: “Het is erg stressvol als zoiets gebeurt, vooral bij iemand zo jong als hij. Hij is pas 27 jaar en heeft zijn hele leven nog voor zich. Met zijn achtergrond zal hij erg moeilijk aan werk komen en komt hij op een zwarte lijst die het lange tijd onmogelijk maakt om naar het buitenland te reizen.”
Machtige pen
Het levert een gevoel van machteloosheid op, maar toch heeft Ruslan via zijn platform wel degelijk invloed. Zelfs binnen Turkmenistan: “Ik kan natuurlijk geen team sturen om mijn vrienden te bevrijden, maar ik weet dat mijn website in de gaten wordt gehouden door onder andere de EU en VS. Als die landen zaken over de schending van mensenrechten lezen op mijn platform, dan kunnen ze dat meenemen wanneer ze Turkmenistan bezoeken. Zo schrijven we regelmatig over een activist die al tien jaar vastzit. Door de slechte omstandigheden heeft hij sinds 2016 al enkele keren op randje van de dood gebalanceerd. Maar elke keer als wij erover schrijven, wordt hij een dag later naar het ziekenhuis gebracht.”
Zijn website is uiteraard geblokkeerd door de Turkmeense overheid en ook veel VPN’s zijn uit de lucht gehaald. Toch is Ruslan ervan overtuigd dat zijn woorden aankomen bij zijn landgenoten: “Op telegram zijn we met meer dan zesduizend lezers het grootste nieuwskanaal dat zich richt op Turkmenistan en onze video’s op YouTube worden zelfs zes- tot zevenhonderdduizend keer bekeken. Ik heb geen idee hoe mensen in Turkmenistan op YouTube komen, maar waar een wil is, is een weg. Uiteindelijk vinden ze altijd wel een VPN die een paar dagen werkt.”
Bedreigingen
Ondanks dat hij al jaren in Nederland woont, heeft Ruslan nog altijd te maken met de grillen van het Turkmeense regime: “Je mag vertellen dat ik in Nederland woon, maar mijn verblijfplaats houd ik geheim.” Ook heeft hij nog steeds familie in Turkmenistan wonen, zoals zijn schoonmoeder. "Wanneer ik een artikel heb geschreven over bijvoorbeeld corruptie binnen de familie van de president, word ik bedreigd. Onder artikelen krijg ik dan reacties als: “Leuk dat je schrijft over de eerste familie, maar ik zou maar aan je eigen familie in Turkmenistan denken.”" Tot nu toe is het bij bedreigingen gebleven, al geven familieleden in het land wel aan het gevoel te hebben dat ze worden gevolgd.
Jaar op de wachtlijst
Een Russisch programma voor mensen die eerder in het gebied van de Sovjet-Unie woonden, is voor veel Turkmenen een uitkomst. Zij kunnen makkelijker een Russisch paspoort aanvragen, zolang ze bereid zijn hun Turkmeense nationaliteit op te geven. Het zegt volgens Ruslan veel over hoe droevig de situatie in zijn land is: “Turkmenen zijn trotse mensen die er voorheen nog niet eens over na zouden denken om hun nationaliteit op te geven. Maar de situatie is zo slecht dat enorme aantallen aan het programma mee willen doen. Twee keer per maand stuurt Rusland een vliegtuig en die zit altijd bomvol. Veel mensen hebben al hun bezittingen verkocht en zijn klaar om het land te verlaten, maar staan al meer dan een jaar op de wachtlijst.”
Eerste vlucht terug
Ondanks alle tegenspoed gelooft Ruslan heilig dat Turkmenistan een mooie toekomst tegemoet gaat: “De ellende waar Turkmenen doorheen moeten, zal uiteindelijk beloond worden. Veel Turkmenen zullen het hierover niet met me eens zijn, maar ik heb het gevoel dat het goed gaat komen in de nabije toekomst.”
Met zijn vaderland voelt hij zich nog altijd innig verbonden. “Ik ben altijd zo gelukkig als ik naar Centraal-Azië kan. Ik kom nog regelmatig in landen als Kirgizië, Oezbekistan of Kazachstan. Dit zijn natuurlijk andere landen, maar het eten, de mensen en het weer zijn hetzelfde en dat voelt echt als thuiskomen. Hopelijk krijg ik ooit nog de kans om terug te keren naar Turkmenistan. Mocht de overheid vallen, dan ben ik de eerste die een enkele vlucht terugpakt.”
Ook in Myanmar sloeg het afgelopen jaar het noodlot toe. We spraken met Edwin Briels, die al bijna twintig jaar in het land woont.
