Opgejaagd en gestroopt: 77% van alle Afrikaanse olifantenpopulaties verdwenen sinds jaren zestig

Het spotten van the big five is voor velen een van de grootste redenen om naar Afrika te gaan. Maar met één van die vijf is het slecht gesteld. Nieuw onderzoek wijst uit dat de Afrikaanse olifantenpopulaties in de afgelopen vijftig jaar met 77 procent zijn afgenomen.

Hoe dit kan? Volgens George Wittemyer, een van de onderzoekers op dit project, heeft het alles te maken met de mens. “Overal waar we komen, hebben we de gewoonte grote dieren te verjagen. Kijk naar de bizon in Noord-Amerika of de bruine beer in Europa.” Hij refereert aan de negentiende eeuw, toen de bizon in Noord-Amerika dankzij de grootschalige jacht en de opkomende industrialisatie van de Verenigde Staten bijna uitstierf. Bruine beren zijn al meer dan duizend jaar geleden in het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en Nederland verjaagd. “Deze ‘reuzen’ gaan vaak het eerste als mensen zich komen vestigen. Grote dieren hebben namelijk veel land en voer nodig om te overleven. Zodra mensen een continent ‘overnemen’ en hun habitat overlapt met die van de mens, zijn ze in gevaar. Afrika wordt gezien als het laatste continent waar dit fenomeen voorkomt door een enorme bevolkingsgroei die de komende vijftig jaar zal aanhouden.”

Wat is er onderzocht?

Het onderzoek richt zich op alle olifantentellingen die in Afrika zijn gedaan tussen 1964 en 2016. Die gegevens zijn verzameld en geanalyseerd door wetenschappers van de Colorado State University. Uit deze tellingen kwam naar voren dat de gemiddelde olifantenpopulatie van de savanneolifant met zeventig procent is uitgedund en die van de bosolifant met maar liefst negentig procent. Het gemiddelde van beide soorten komt daarmee op een uitdunning van de eerdergenoemde 77 procent. Ze richtten zich niet op totale aantallen, maar op de dichtheid per populatie. Dat betekent dus niet dat 77 procent van de olifanten is uitgestorven in absolute aantallen, maar dat over het algemeen de populaties veel kleiner zijn geworden.

Probleemgebieden en succesverhalen

George vertelt dat het vooral in West-Afrika slecht gesteld is met de olifant. Ook in de Sahel, een lange landstrook net ten zuiden van de Saharawoestijn die het hele continent doorkruist, gaat het niet goed. Toch zijn er ook succesverhalen te vinden op het continent. “Botswana is een van de grootste verrassingen uit het onderzoek. In de jaren zestig zien we uit de tellingen dat de olifantenpopulaties er hier het slechtste aan toe zijn in heel Afrika. Nu is het een van de voorbeeldlanden als het gaat om olifantenbescherming. Populaties zijn hier juist enorm gegroeid, sommige met wel tweehonderd procent.” Volgens George is Botswana een van de landen die lang geleden inzag dat het behouden van olifanten veel reizigers uit Europa en Noord-Amerika aantrok, waarmee olifanten via de toeristische industrie een goudmijn werden voor het land. “Maar die luxe heeft niet ieder land. Landen in West-Afrika en in de Sahel worden dankzij onveilige omstandigheden nog niet vaak gevonden bij reizigers.”

Desondanks zijn zelfs in die beruchte Sahel en West-Afrika succesverhalen te vinden. George vertelt dat de regering van Tsjaad goed bezig is. Zo wordt in het nationaal park Zakouma sinds 2011 hard opgetreden tegen stropers, waardoor de populaties tot aan 2022 met wel veertig procent zijn toegenomen. In het West-Afrikaanse Gabon is de olifant bezig met een opmars. Dit relatief kleine, West-Afrikaanse land huisvest volgens Global Conservation de helft van alle overgebleven bosolifanten in heel Afrika. Ook in Burkina-Faso zijn groeiende populaties te vinden. “De kanttekening is wel dat dit nog vrij instabiele landen zijn,” zegt George. “Als donaties wegvallen of als beschermingsorganisaties zich terugtrekken, is het de vraag of de politieke wil zo sterk blijft om de olifant te beschermen.”

Wat kan je als reiziger doen?

Manieren om de olifant actief te redden zijn er niet of nauwelijks. “Het is moeilijk om iets te doen. We kunnen de dieren bijvoorbeeld niet van gevaarlijke gebieden naar minder gevaarlijke gebieden sturen. De olifant is namelijk enorm gehecht aan zijn habitat en zou het niet overleven in een compleet nieuwe omgeving.” Wat volgens George nog altijd wel het beste werkt, is doneren aan doelen die zich inzetten voor het behoud van de olifant. “De organisaties in de regio maken het verschil. Ze zorgen voor banen voor de bevolking en werken enorm hard om de leefomgeving voor de olifanten te verbeteren. Deze organisaties hebben het geld echt hard nodig, want het is in veel gevallen op een houtje bijten.”

Sla de weeshuizen over

Maar ook als je naar Afrika gaat om wilde dieren te spotten kan je keuzes maken die goed zijn voor de olifantenpopulaties. “Kies voor ecotoerisme en verblijf in accommodaties waarbij je weet dat het geld bij de bevolking of bij een organisatie die zich sterk maakt voor natuurbehoud terechtkomt.” Ook raadt hij af om olifantenweeshuizen te bezoeken. “In Afrika bestaat dat nog niet zoveel, maar in Azië wel. Bij deze weeshuizen kan je olifanten wassen of erop rijden. Dit zijn geen wilde dieren meer, ze zijn tam gemaakt. Je mag ervan uitgaan dat zodra je in een park een olifant mag of kan aanraken, de olifant niet meer wild is. Het aanraken van olifanten is daarnaast niet goed om ze weer te laten wennen aan het leven in het wild. Kijk hier dus mee uit.”

Zal de olifant uitsterven?

Hoewel het dus niet al te best gaat met de olifant, denkt George niet dat de olifant zal uitsterven. “Mensen vragen me dat altijd! Maar van uitsterven is absoluut geen sprake. Van de vierhonderd populaties in Afrika maken zo’n tachtig populaties een groei door. Het gaat op een aantal plekken echt heel goed, maar sommige populaties zullen we inderdaad verliezen in de toekomst. Veel populaties zullen blijven en er kunnen ook nieuwe populaties bijkomen op plekken waar ze nu nog niet zijn. Het komt allemaal neer op de vraag: waar is voldoende, leefbare grond voor ze? En daar zullen ze naartoe gaan.”

Wel met uitsterven bedreigd: waarom de roze dolfijn op de rode lijst staat.

• Deel