Hoe mosselen in Polen het kraanwater bewaken

In Japan bestaat het algemene begrip dat steden een verlengstuk zijn van de natuur in plaats van iets wat ertegenover staat: shizen to kyōzon suru, oftewel "in harmonie met natuur leven". Wie zo leeft, kan z’n hart ophalen bij in Polen, waar mosselen het drinkwater beveiligen.

Uitgelichte afbeelding: Julia Pelka

Ja, je leest het goed. In Warschau worden mosselen ingezet om de kwaliteit van het drinkwater te bewaken. In het waterzuiveringssysteem van de Poolse hoofdstad beslissen de schelpdieren of de waterkraan open blijft, omdat ze als geen ander weten wanneer het water te vervuild is om te drinken. Ze zijn de eerste verdedigingslinie in het zorgen voor schoon drinkwater voor de burgers. In een tijd waarin alles geautomatiseerd wordt met grote zuiveringsinstallaties en machines, zijn deze kleine waterwachters een vreemde eend in de bijt met enorm veel verantwoordelijkheid. Ze zijn namelijk cruciaal voor de veiligheid van bijna twee miljoen inwoners.

Hoe het werkt

Gruba Kaśka, zo heet het waterzuiveringssysteem dat al sinds 1964 water uit de rivier Wisła haalt. In plaats van dus high-tech sensoren, worden hier doodgewone mosselen ingezet als eerste lijn van verdediging tegen waterverontreiniging. Waarom? Dat heeft te maken met het gedrag van mosselen. Mosselen zijn erg kwetsbare dieren en hebben veel baat bij schoon water. Niet zo gek dat door de vele verontreiniging in het water door toedoen van de mens het niet zo goed gaat met het weekdier. Mosselen sluiten instinctief hun schelpen wanneer de waterkwaliteit afneemt door schadelijke stoffen. Deze handeling is daarmee een van de belangrijkste overlevingsmechanismen. Ze zijn vooral erg goed in het herkennen van vervuilende metaaldeeltjes in het water, zoals chromium.

Door dit gedrag te koppelen aan een technisch systeem, kan het waterzuiveringsbedrijf van Warschau betrouwbaar de waterkwaliteit in de gaten houden. Daarom is elke mossel voorzien van een piepklein magneetje dat de bewegingen van de schelp registreert. In iedere watertoevoerbuis zitten acht exemplaren. Het water loopt gewoon door, totdat vier van de acht mosselen dichtklappen. Dat wordt opgemerkt door het systeem en daarmee stopt de watertoevoer direct. Op die manier kan de watertoevoer al helemaal in het begin stoppen voordat vervuild water bij de inwoners terechtkomt. Per uur kan een schelpdier anderhalve liter water filteren. Na deze eerste controle wordt het water gezuiverd door meer geavanceerde filtersystemen.

Dwangarbeid?

Hartstikke handig voor de inwoners van Warschau, maar het ziet er natuurlijk wel een beetje zielig uit. Wordt de mossel niet ontzettend uitgebuit? Het antwoord is nee. Ze zijn met de hand gevangen en daarna worden ze twee weken in watertanks geplaatst om te wennen aan een nieuwe omgeving. Daarna ‘werken’ ze drie maanden als waterzuiveringsmossel. Na hun harde werk worden de mosselen uiteindelijk uitgezet in een natuurgebied met schoon water waar het vangen van mosselen verboden is en ze kunnen genieten van hun welverdiende pensioen. Ook worden ze gemarkeerd, zodat ze niet dubbel uit het water worden gehaald.

Waarom Warschau kiest voor mosselen

De keuze voor mosselen in Warschau is niet toevallig. De stad heeft een lange geschiedenis van uitdagingen met waterkwaliteit. Met rivieren zoals de Wisła, die door de stad stromen, is er altijd een risico op vervuiling door industrie, landbouw, en andere bronnen. Traditionele methoden om waterkwaliteit te meten kunnen vaak traag zijn en afhankelijk van complexe technologie die storingsgevoelig is. Mosselen, daarentegen, zijn eenvoudig, robuust, en vereisen weinig onderhoud.

Bovendien biedt het gebruik van levende organismen een extra laag van betrouwbaarheid. Waar technologie kan falen door softwareproblemen, hardwarestoringen of aanvallen van hackers, blijven de mosselen consistent hun werk doen.

Het waterzuiveringssysteem van Warschau is dus al sinds de jaren zestig actief, maar het idee om mosselen in te zetten kwam veel later. De eerste stad die het zuiveren van het water op die manier aandurfde, was Poznań, ruim driehonderd kilometer verderop in Polen. Na een succesvolle test, neemt tien jaar later de Poolse hoofdstad het idee over. De resultaten spreken voor zich: de stad heeft nu een betrouwbare en relatief duurzame manier om te garanderen dat het drinkwater vrij blijft van verontreinigingen. De Europese Unie subsidieert een deel van het project.

Een blik op de toekomst

Hoewel de mosselen nu al een cruciale rol spelen in Warschau, is er potentieel voor verdere uitbreiding van het systeem. Andere steden in Polen en zelfs daarbuiten kijken met interesse naar deze innovatieve oplossing. De voordelen van een eenvoudig, biologisch waarschuwingssysteem voor watervervuiling zijn duidelijk, en de technologie kan relatief gemakkelijk worden aangepast aan verschillende omgevingen.

Daarnaast is er onderzoek gaande naar het gebruik van andere waterorganismen als aanvullende sensoren. Terwijl mosselen reageren op een breed scala aan verontreinigingen, kunnen andere organismen gevoelig zijn voor specifieke stoffen, zoals zware metalen of pesticiden. Door dus krachten te bundelen van meerdere organismen, kan een nog nauwkeuriger waterkwaliteitssysteem worden gemaakt.

Het gebruik van mosselen als waterkwaliteitssensoren in Warschau laat zien hoe mens en natuur samen kunnen werken. Innovatie hoeft niet altijd high-tech te zijn, maar kan ook juist voortkomen uit zoiets simpels. In Nederland bestaat zo’n systeem nog niet, maar worden mosselen wel ingezet om de waterkwaliteit te meten in zowel zoet als zout water.

Meer dieren aan de macht? Lees hier hoe wilde ezels de dienst uitmaken op Cyprus.

• Deel