Honderden mensen stierven rondom het kleine Roopkundmeer

Bergmeren: vaak zijn ze helderblauw en omringd door prachtige kliffen. Zo ook Roopkund in India. Toch is dit meer allesbehalve doorsnee. Honderden mensen bliezen hier hun laatste adem uit. Waarom? Ook wetenschappers staan voor een enorm raadsel.

Roopkund lijkt in eerste instantie een meer zoals elk ander. Diep in de Noord-Indiase bergen ligt de plas water vanwege koude temperaturen vaak onder een dikke laag ijs. Maar wanneer de temperatuur stijgt en het ijs smelt, worden skeletten zichtbaar en verandert de plek in een regelrechte horrorfilm. Hier vind je niet de overblijfselen van enkele dappere bergbeklimmers. Nee, je vindt er de stoffelijke resten van honderden overledenen. En door de ijzige kou hebben sommigen het vlees nog op de botten. 

Geen plek om je tent op te zetten

Het Roopkundmeer ligt aan de rand van de Himalaya, vlak bij de Tibetaanse grens. Het water bevindt zich aan de voet van een steile helling, op ruim vijfduizend meter hoogte. Niet echt een plek om je tent op te zetten dus. Toch werden hier in 1942 vele skeletten gevonden. Onderzoekers denken dat hier zo’n zes- tot achthonderd mensen het leven lieten. 

Epidemie of massale zelfmoord?

De vondst riep enorm veel vragen op. Waar kwamen deze mensen vandaan? Wanneer kwamen ze hier terecht? En hoe overleden ze? Wetenschappers moesten het uitzoeken zonder startpunt. De massale dood was, op een lokaal folk nummer over een ‘ijzeren storm’ na, nergens in bronnen vermeld. 

In eerste instantie dacht men aan een massagraf van Japanse soldaten — tijdens de vondst was de Tweede Wereldoorlog in volle gang. Maar al snel bleek dat de overblijfselen veel ouder waren. Het zorgde voor een storm van wilde theorieën. 

Behoorden de lijken tot een Indiase koning, zijn vrouw en hun volgelingen? Waren het Indiase soldaten die Tibet wilden veroveren, de strijd verloren en op hun weg terug verdwaalden? Of had het iets te maken met een epidemie of een massale zelfmoord? Kortom: duizenden vragen en nog meer spannende antwoorden. 

Fatale hagelstorm

Door de decennia heen vonden er verschillende onderzoeken plaats om de horrorvondst te verklaren. Deze gaven steeds meer, of juist minder, duidelijkheid over de oorsprong van de skeletten. 

Na een onderzoek uit 2004 konden de overledenen in twee groepen worden ingedeeld: een groep met een korte lichaamslengte en een groep met een langere lichaamslengte. Ook leken sommige schedels, veelal op dezelfde plek, breuken opgelopen te hebben. Verdere ziekteverschijnselen waren niet zichtbaar op de menselijke resten. 

Op basis van deze en andere bevindingen kwamen onderzoekers tot een mogelijke verklaring: honderden mensen zouden tegelijkertijd in een plotselinge hagelstorm met stenen zo groot als tennisballen terecht zijn gekomen. Het hoge landschap bood geen schuilplaatsen. En zo geschiedde: ze stierven een massale dood.

Duizend jaar verschil

Eindelijk een logische verklaring zou je denken. Nou, niet dus. Een vijf jaar durend onderzoek dat in 2019 in Nature Communications verscheen, zorgde ervoor dat een deel van de eerdere theorie de prullenbak in kon. Wetenschappers analyseerden de overblijfselen van 38 lichamen en daaruit bleek dat niet alle skeletten even oud waren. En dan hebben we het niet over een dag of een jaar verschil. Nee, sommige lijken dobberen al duizend jaar langer in het meer dan andere. Het is dus onmogelijk dat de arme stakkers allemaal tegelijkertijd in een hagelstorm om het leven kwamen. 

Van Kreta tot Zuidoost-Azië

Geen eenmalige gebeurtenis dus. En wat misschien nog wel interessanter is, is het verschil in afkomst tussen de lijken. Sommige skeletten, die waarschijnlijk zo’n twaalfhonderd jaar geleden achterbleven, hebben DNA dat vergelijkbaar is met dat van mensen uit Zuid- en Zuidoost-Azië. In deze groep zagen wetenschappers overigens nog veel genetisch verschil tussen skeletten en ook het dieet dat mensen erop nahielden lijkt anders. Grote kans dus dat deze mensen niet tot dezelfde bevolkingsgroep behoorden en dus ook niet tegelijkertijd om het leven kwamen. 

Wat echter vooral opvallend is, is dat het DNA van andere skeletten vergelijkbaar is met dat van mensen die nu op het Griekse eiland Kreta leven. Deze overblijfselen zijn aanzienlijk jonger en lijken ongeveer tweehonderd jaar oud. Voor wetenschappers zorgt dit voor een gigantisch raadsel: wat deden mensen met Griekse genen zo diep in de Indiase bergen?

Geen wapens

Onderzoekers vonden overigens geen wapens bij het massagraf en ook geen sporen van geweldpleging. Daarnaast ontdekten ze dat er geen bacteriën of andere ziekmakende stoffen rondom het meer te vinden zijn die het massale overlijden kunnen verklaren. En ook van ziekteverschijnselen op de skeletten is geen sprake. Een epidemie, oorlog of massamoord is dus zo goed als uitgesloten. 

Wel parasols en pantoffels

Wat er wel werd gevonden? Tientallen leren pantoffels, parasols van bamboe en armbanden van schelpen en glas. Vrij willekeurig zal je denken. Maar het kan het een en ander verklaren. Toegewijden van Nanda Devi — een gigantische berg die in de Indiase mythologie godin van de vreugde is — droegen namelijk parasols en armbanden op de bedevaart. 

Tot nu toe dacht men dat deze pelgrimstochten pas plaatsvonden sinds de negentiende eeuw. Maar opschriften in lokale tempels hinten erop dat er tussen de achtste en tiende eeuw al vergelijkbare tochten plaatsvonden in het gebied. Het is dus waarschijnlijk dat mensen omkwamen tijdens een pelgrimstocht en dan mogelijk door natuurgeweld. Toch verklaart het niet wat mensen met DNA dat vergelijkbaar is met dat van Europeanen hier tweehonderd jaar geleden deden en hoe zij om het leven kwamen. Een pelgrimstocht vanuit Kreta lijkt wat ver. 

Hoe je het ook went of keert: van dit meer wil je zo ver mogelijk uit de buurt blijven. Tachtig jaar na de weerzinwekkende vondst is er nog altijd meer onduidelijk dan duidelijk. En wetenschappers? Die zoeken gewoon door. Wellicht dat we over tien jaar weer wat meer weten. Of juist minder. 

Ook dicht bij huis vind je massagraven. En dat kan je nog combineren met een romantisch weekendje weg ook. 

• Deel