Van ultieme vrijheid naar gevangenschap op de Filipijnen: Hoe een halve joint voor Tim eindigde in een nachtmerrie

Wat een halfjaar backpacken door Zuidoost-Azië had moeten zijn, eindigt voor Tim in een nachtmerrie. Een vergeten halve joint verandert zes maanden ultieme vrijheid in anderhalf jaar gevangenschap op de Filipijnen. “Ik zat 24/7 in een cel zonder daglicht.”

In april 2023, tijdens het Thaise nieuwjaar, viert Tim feest in Bangkok. Diezelfde avond stapt hij op het vliegtuig naar de Filipijnen, een land met een keihard antidrugsbeleid. Al eerder tijdens zijn reis in Thailand rookt hij een joint; cannabisgebruik is daar sinds 2022 toegestaan. Dat er nog een restje van die joint op de bodem van zijn fannypack rondzwerft, is hij compleet vergeten. Aangekomen in de hoofdstad Manilla zou hij doorvliegen naar Siargao, een eiland waar hij met vrienden heeft afgesproken om te gaan surfen. Die laatste vlucht heeft hij nooit gehaald. 

“Dit komt goed, het is tenslotte geen tien kilo wiet”

Op het vliegveld in Manilla loopt Tim door de douane voor zijn volgende binnenlandse vlucht. Bij een steekproef lijkt er geen reden tot paniek, want dat jointje was hij helemaal vergeten. Totdat de douanemedewerker opeens het overblijfsel van de joint uit zijn fannypack haalt. “What is this?” Tim probeert kalm te blijven, maar het voelt alsof hij een hartverzakking krijgt. “Geen idee wat dat is, het is niet van mij, gooi maar weg.” Maar zo makkelijk komt hij er niet vanaf. Nog in dezelfde ruimte zetten ze hem op een stoel, slaan handboeien om en omringen hem met zo’n vijftien man die hem om de beurt intimideren en proberen te laten bekennen. “Het voelde alsof ik in een Filipijnse soapserie beland was. Ik was een trofee voor ze.” Nog steeds denk Tim dat het goedkomt: “Het is tenslotte geen tien kilo wiet.”

“Je denkt steeds: kan ik het met geld proberen? Maar er waren al te veel mensen bij betrokken en alles werd gefilmd. Dat had ik dan eerder moeten doen. Met die wat-als vragen maak je jezelf gek.” Na vijf uur wachten brengen ze hem naar een kantoor op het vliegveld. “Op dat moment werd duidelijk dat ik hier niet snel wegging.” Ze nemen zijn vingerafdrukken af en maken een mugshot.

Overgeleverd aan de Filipijnse wetgeving 

Vanaf het vliegveld wordt Tim overgebracht naar het hoofdkantoor van de Philippine Drug Enforcement Agency (PDEA). Daar belandt hij in een cel met twaalf andere Filipijnen. “Daar zit ik dan. Hoe de fuck ben ik hier beland? Ik kom hier om te surfen en opeens zit ik in de gevangenis. Wat gaat er allemaal met me gebeuren?” 

Na een paar dagen komt de Nederlandse ambassade langs voor een gesprek. “Ik probeerde positief te blijven. Zij kunnen vast wel iets voor me doen, toch? Ze gaan mij toch niet aan mijn lot overlaten? Ik ben gewoon een reiziger en niet een smokkelaar die met tien kilo is gepakt.” Dat blijkt tegen te vallen. “Nederland heeft hier geen juridische bevoegdheden waardoor je wordt overgeleverd aan de Filipijnse wetgeving.” De ambassade helpt alleen met praktische zaken, zoals contact met familie, maar heeft geen invloed op vrijlating of het versnellen van een proces. Bovendien is er geen uitleveringsverdrag met Nederland. Wat dat in de praktijk betekent, wordt hem snel duidelijk. Ze verwijzen naar een man die al zes jaar vastzit voor vijf gram wiet. “Niet bepaald opbeurend om te horen. Na dat gesprek voelde ik dat ik er alleen voor stond.”

Tims gevoel wordt bevestigd als hij na tweeënhalve week niets meer van de ambassade heeft gehoord. Pas vlak voor zijn overplaatsing komt er iemand langs. Zonder nieuwe informatie en zonder de spullen die hij had aangevraagd, zoals een tandenborstel en ondergoed. “Ik kon het bijna niet serieus nemen. Ik zit hier onder vreselijke omstandigheden en heb een ellendig vooruitzicht vanwege één stom foutje, en zij zeggen dat ze het te druk hebben met andere dingen.” Tim voelt zich compleet in de steek gelaten. 

“Je denkt dat het niet veel erger kan… totdat je daar binnenstapt” 

Na drie weken in PDEA wordt Tim overgeplaatst naar de quarantainecellen van de Bicutan gevangenis, een tijdelijke tussenstop vanwege corona. “Je denkt dat het niet veel erger kan… totdat je daar binnenstapt.” Met knuppels worden hij en een andere Filipijn opgejaagd naar de douches, waarna ze een gevangenisoutfit krijgen. De afdeling bestaat uit vier kleine cellen die naar urine stinken. Kakkerlakken en pissebedden kruipen overal rond. Er zijn alleen houten frames om op te liggen, maar die zijn zo vies en stinken zo erg dat Tim op de grond slaapt. “Ik werd om de twee uur wakker en ’s ochtends waren mijn heup en schouder beurs.”

Volgens Tim was het daarbinnen één grote chaos. Veroordeelden werden vanuit alle hoeken van de Filipijnen binnengebracht. “Wij zaten als eersten in de cel, maar er bleven mensen bijkomen. Daardoor werd de quarantaine verlengd van drie naar zes weken. Er leek geen einde aan te komen. Uiteindelijk zaten we er met zo’n zeventig man.” Tim vertelt dat het een intense situatie was. “Bendeleden bepaalden de orde. Ik zat in een cel voor niet-bendeleden, maar er werd veel gestolen en gevochten.”

De zwaarste drie weken ooit in Pasay City Jail

Op 23 juni (2023) wordt Tim overgeplaatst naar de Pasay City Jail, waar hij de rest van zijn tijd moet uitzitten. Ook daar begint het met een quarantaineperiode van drie weken. “Dat waren de zwaarste weken ooit,” vertelt hij. “Ik werd behandeld als afval en de bendeleden bepaalden wat er gebeurde.” Tim heeft uit de vorige gevangenis wat spullen meegekregen zoals een shirt, ondergoed en zeep, maar bij binnenkomst wordt alles afgepakt. Kleding wisselen of wassen is dus niet mogelijk. “Zat ik daar in een bloedhete cel, pakken ze ook alles van je af, zelfs mijn tandpasta en onderbroeken.” Eén keer in de vijf dagen mag hij douchen, of beter gezegd: krijgt hij twee kleine emmers water over zich heen gegoten. In de cel van ongeveer vijf bij zes meter zitten ze vierentwintig uur per dag met honderd man op elkaar. “Het was bizar krap. En dan vinden ze het raar dat mensen ziek worden. Logisch als je mensen als beesten in een hok zet.” In de cel staan opgestapelde metalen frames (als een soort stapelbed) om iedereen kwijt te kunnen. “Met het slapen lagen we letterlijk in een tetrisformatie.”

De afdeling waar Tim verblijft staat onder controle van de Sputnikbende, met naar schatting zo’n twaalfhonderd leden daarbinnen. “De mensen in mijn cel waren al behoorlijk gestoord, maar die bendeleiders waren psychopaten. Ik ben niet snel bang voor mensen maar voor hen… Je moet ze niet uitdagen, dan vertel je het niet na. Veel van hen komen nooit meer vrij en als je niks te verliezen hebt, denk je ook niet na over de gevolgen van je daden.” Tim vertelt dat ze de sleutels bezitten van alle cellen: “Ze konden gewoon een cel inlopen en even vertellen hoe alles in elkaar steekt. Als mensen geld of eten kregen van familie werd een deel afgepakt.”

Tim probeert zich afzijdig te houden, maar als westerse reiziger valt hij meteen op. “Ze dachten dat ik geld had, dus iedereen probeerde me uit de tent te lokken. Als ik vijftienhonderd euro betaalde, zou ik een goede slaapplek krijgen en beter eten. Ik geloofde ze niet. Ik was bang dat als ze erachter kwamen hoeveel geld ik had, het alleen maar erger zou worden.” Ook weet Tim dat hij hier tijdelijk zit en dus weigert hij uiteindelijk te betalen. 

Dat besluit heeft gevolgen. “Ze bedreigden, intimideerden en mishandelden me. Fysiek en mentaal.” Hij wordt met stokken geslagen en krijgt de slechtste slaapplek toegewezen op de grond, in een ruimte waar het vijfenveertig graden is. “Ik lag vastgeplakt aan de tegels en zat onder de huiduitslag.” Op een dag wordt hij samen met twee Chinezen en een Koreaan opgesloten in een wc-hokje. “Het was bloedheet daarbinnen en we zaten urenlang vast. We mochten er pas uit wanneer er dertigduizend peso werd betaald. Dat hebben de twee Chinezen uiteindelijk gedaan.” 

Golden boy

Na de quarantaineperiode weet Tim een deal te sluiten met de bewakers. In ruil voor geld mag hij naar een verdieping voor gevangenen zonder connecties met de Sputnikbende. “Het klinkt misschien gek, maar na die weken is het echt een moment waar je naar hebt uitgekeken.”

Bij binnenkomst in de cel moeten alle nieuwelingen op de grond zitten, terwijl ze intimiderend worden aangestaard. Op de afdeling hanteren de gevangenen hun eigen systeem met regels. Zo is er de zogenoemde majores, een gevangene die als burgemeester is aangewezen. “You are Tim, you can stand up, how much money do you have?” Door geld te betalen verdient Tim zijn respect. Voor twaalfhonderd euro koopt hij een VIP-pakket: een eigen houten plank om op te slapen, een luxe in deze omstandigheden. Op verzoek van de majores koopt hij zo nu en dan zeep voor de hele verdieping. “Zo kreeg ik enigszins een stabiele status, de majores werd mijn kompaan.” 

Door zijn betalingen krijgt Tim de bijnaam golden boy. Veel gevangenen willen iets van hem, testen hem, proberen vrienden te worden, kloppen aan met zielige verhalen of willen zijn kleding wassen in ruil voor geld. “Met sommigen had ik medelijden, die hadden echt niks meer om naar uit te kijken. Dus ja, soms leende ik iets uit,” vertelt Tim. “Als iemand niet binnen een week terugbetaalde, werd er door de majores een hele show van gemaakt. Ze werden op een rij gezet en kregen vijf klappen met een pijp op de binnenkant van hun armen. Dat deed de bastoneiro, een soort handhaver. Dan denk je: oké dit is dus mijn wereld.” 

Tien minuten tijd met de buitenwereld 

Contact met de buitenwereld verloopt via een tablet die de ronde deed door de hele gevangenis. “Elke gevangene krijgt wekelijks tien minuten online. Ik keek de hele week uit naar dit moment, maar het was ook stressvol.” Tim bedenkt van tevoren wat hij moet bespreken, maar het internet valt vaak weg of Instagram, waar hij een groepschat heeft met zijn directe kring, is verwijderd. “Als de tijd voorbij was, werd de tablet uit mijn handen getrokken, dan trok ik weer terug. Ik was een soort beest.” 

Tegen zijn ouders houdt Tim zich sterk. “Ik wilde ze niet belasten. Als mijn moeder was langsgekomen, had ze spontaan een hartaanval gekregen.” Hij vindt het belangrijk dat niemand zich onnodig zorgen maakt. “Je hebt misschien een beeld bij de gevangenis, maar de realiteit is nog extremer dan je je kan voorstellen.”

In januari (2024) komen een vriend en vriendin op bezoek. Het is de eerste keer in maanden dat hij een vertrouwd gezicht ziet. Even een knuffel, een gesprek in het Nederlands. “Maar het was ook confronterend. Ik zit daar al maanden, dag en nacht, in een cel zonder daglicht terwijl zij na een uurtje gewoon weer naar buiten liepen. Ik blijf achter.”

Valse hoop op vrijheid 

Pas in september 2023 hoort Tim dat hij een gevangenisstraf van een jaar krijgt, officieel tot april 2024. Wegens goed gedrag en een betaling van duizend euro aan de manager van de gevangenis lijkt een vrijlating in december 2023 mogelijk. Totdat er een nieuwe manager wordt aangesteld die plotseling alle vrijlatingen opschort. Het vooruitzicht op vrijheid verdwijnt en het geld is hij kwijt. Zijn hoop om de feestdagen met vrienden en familie door te brengen stort in. “Ik had inmiddels al zoveel geld uitgegeven, ik moest daar gewoon zo snel mogelijk weg.” Uiteindelijk brengt hij kerst achter de tralies door. “Ik probeerde er het beste van te maken. Uiteindelijk was het best leuk, er waren wat activiteiten en we kregen extra eten.” 

De nieuwe manager weet van de transactie en wil met Tim in gesprek over alsnog een vervroegde vrijlating in januari 2024. Natuurlijk hangt daar opnieuw een prijskaartje aan. “Ik had al zoveel betaald, dan kan dit er ook nog wel bij. Het was net een gokspel,” vertelt Tim. Uiteindelijk komt de manager zijn belofte na en verlaat Tim op 24 januari, onder gejuich van zijn medegevangenen, de Pasay City Jail. 

Van gevangenschap naar vrijheid? Nee. Omdat hij een buitenlandse veroordeelde is, kan hij niet meteen weg en moet hij nog een paar dagen doorbrengen in het immigratiedetentiecentrum. 

Drie dagen worden acht maanden

En ook het detentiecentrum heeft weinig weg van een droombestemming. “Waar ben ik nu weer terechtgekomen?” Overal lopen ratten rond, de daken zijn van golfplaten en bij regen staat de hele gevangenis onder water. Toch zijn er wat extra voorzieningen zoals kleine winkels en buitenlucht. Wanneer hij met andere gedetineerden spreekt, wordt hij al snel uitgelachen: “Na drie dagen hier weg? Je hebt geluk als je hier na drie maanden überhaupt iets hoort”. Het voelt voor Tim als een klap in zijn gezicht, hij voelt zich verloren. “Ik had al zoveel tegenslagen meegemaakt, ik moest het maar gewoon accepteren en wachten tot ik ooit vrijgelaten werd.” De bedragen om jezelf hieruit vrij te kopen, lopen op tot vijftigduizend euro, niet realistisch dus.

De weg naar vrijheid 

Na aandringen bij de ambassade en zijn advocaat, die uiteindelijk een deal sluiten met de Filipijnse immigratiedienst, krijgt Tim bericht dat hij over een week wordt vrijgelaten. Tim vertrouwt het niet: “Ik was al zo vaak teleurgesteld.” Lang blijft zijn vrijlating onzeker vanwege onafgerond papierwerk en een tyfoon boven Manilla. De avond voor vertrek krijgt hij eindelijk te horen dat hij nu echt vrijkomt. Met hamburgers en frisdrank neemt hij afscheid van zijn medegevangenen. Op het vliegveld draagt hij handboeien en wordt hij begeleid door zes beveiligers. “Ik was een soort VIP, ik hoefde nergens in de rij te staan,” grapt Tim. Voordat hij het vliegtuig instapt, gaan de handboeien af. Hij is vrij. 

Terug in de gewone wereld 

“Het voelde alsof mijn reis op pauze stond en nu weer verderging. Het was zo surrealistisch. Opeens hoorde ik weer bij de gewone wereld, waar iedereen gelijk is en ik niet als een stuk vuil wordt behandeld.” 

“Mijn aankomt op Schiphol was een onbeschrijfelijk moment.” Tim voelt blijdschap, maar hij voelt zich ook afgevlakt. “Al die tijd beschermde ik mezelf door niet te veel emotie toe te laten. Geen pieken betekende ook minder dalen. Ik bouwde een schild op, mij pakken ze niet.”

“Wat wil ik nou echt?”

“Thuis zijn voelde enorm fijn,” vertelt Tim. “In de gevangenis bepaalden ze alles voor me. Nu beslis ik zelf of ik de voordeur open en naar buiten ga.” Toch voelt hij veel onrust. “Je bent niet twee weken thuis en springt dan zomaar het gewone leven in alsof er niks is gebeurd. Ik heb zo lang moeten inleveren op mijn persoonlijke groei en vrijheid. Ik moest opnieuw uitvinden wie ik was, vóór alles gebeurde.” 

Tim stelt zichzelf de vraag: “Wat wil ik nou echt?” Zijn antwoord is: “Ik wil gewoon weer genieten en dingen doen die me energie geven.” Tegelijkertijd voelt hij de drang om zijn reis af te maken die hij ooit begonnen is. Dus vertrekt Tim opnieuw op reis. 

“Ik ben gemotiveerd en kijk uit naar wat komen gaat”

Na bijna een halfjaar backpacken is Tim weer thuis. “Ik heb geen moment spijt gehad van die keuze. Nu voelt het goed om weer thuis te zijn, ik ben gemotiveerd en kijk uit naar wat komen gaat.” Op reis leert hij de waarde van kleine dingen opnieuw waarderen: daglicht, schoon drinkwater, een simpel kopje koffie. “Een belangrijke les dat je dankbaar moet zijn en dat het niet groots hoeft te zijn.” 

Geen cel van vijf bij zes met honderd man, maar een open gevangenis zonder muren en gevangenen die werken als boer, visser of bewaker. Lees hier over de Iwahig gevangenis op de Filipijnen.

• Deel