Vanuatu versus de vervuilers: De grootste klimaatrechtszaak ter wereld

Vanuatu dreigt in zee te verdwijnen. Daarom stapte de eilandstaat naar het Internationaal Gerechtshof en sleepte de grootste vervuilers voor de rechter. Ze kregen gelijk. Wat is er aan de hand in Vanuatu en wat betekent deze uitspraak voor hun toekomst?

Vanuatu is een eilandstaat ten oosten van Australië in de Stille Oceaan. Het is een van de kleinste landen ter wereld, maar misschien óók wel een van de mooiste: paradijselijke stranden, kleurrijke koraalriffen en indrukwekkende duikspots wachten hier. Van de 83 eilanden zijn er 65 bewoond, samen het thuis van zo’n 320.000 inwoners. 

Een paradijs dat langzaam verdwijnt

“Vanuatu staat aan de frontlinie van ernstige klimaatverandering. Als het zo verdergaat, is ons land binnen vijftig jaar compleet onleefbaar,” zegt Ralph Regenvanu, Vanuatu’s klimaatgazant. 

Door de opwarming van de aarde zetten oceanen uit en smelten gletsjers en ijskappen, waardoor de zeespiegel stijgt. Het gevolg? Stranden verdwijnen, dorpen lopen onder en gemeenschappen moeten noodgedwongen verhuizen. Daar blijft het niet bij. Warmere oceanen voeden ook tropische stormen die steeds krachtiger worden. In 2015 en 2020 sloegen cyclonen al hard toe en richtten deze enorme schade aan. Intussen verschuiven de regenpatronen, wat voor droogte zorgt op sommige plekken. Tegelijk dringt zoutwater door de stijgende zee en stormvloeden landbouwgrond en drinkwaterputten binnen, waardoor akkers onvruchtbaar worden. Schoon water en voedsel worden zo steeds schaarser.

Klimaatverandering is een breder probleem 

De gevolgen van klimaatverandering stoppen niet bij Vanuatu. Ook andere eilandstaten in de Grote Oceaan, zoals Kiribati, Tuvalu, de Marshalleilanden en Fiji, lopen gevaar. Verderop in de Indische Oceaan zijn de Malediven, de Seychellen en de Comoren kwetsbaar en in het Caribisch gebied zijn dat de Bahama’s, Barbados en Saint Lucia. Op het vasteland kampen Bangladesh en Mozambique met overstromingen en extreem weer. 

Wat opvalt, is dat deze landen zelf nauwelijks bijdragen aan de uitstoot. Vanuatu bijvoorbeeld stoot minder dan 0,0001 procent van het wereldtotaal uit. Daarom dringt het land erop aan dat rijke en vervuilende landen verantwoordelijkheid nemen voor hun historische en aanhoudende impact op het klimaat. 

Vanuatu stapt naar de hoogste rechter

In het verleden werden beloften bij VN-klimaattoppen vaak niet waargemaakt. Bij de negenentwintigste klimaattop in Azerbeidjan werd dertienhonderd miljard dollar beloofd, maar uiteindelijk kwam nog niet eens een kwart van dat geld op de goede plek terecht. 

Daarom stapte de regering van Vanuatu dit keer naar de rechter om wereldwijde klimaatactie af te dwingen. Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, de hoogste rechtbank voor internationaal recht, werd ingeschakeld. Nooit eerder sprak het Hof zich uit over klimaatverandering. Het wordt de grootste klimaatrechtszaak ooit genoemd: 15 rechters, 96 landen en 11 internationale organisaties mochten getuigen. Ruim honderddertig landen steunden het initiatief van Vanuatu, waaronder veel uit Europa. De Verenigde Staten, China, Saoedi-Arabië, Rusland, India, Brazilië, Zuid-Afrika en Japan vonden dat bestaande klimaatverdragen al voldoende zijn. 

De rechters richten zich op twee vragen: welke verplichtingen hebben VN-lidstaten om andere landen én toekomstige generaties te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering? En wat zijn de juridische gevolgen als landen te veel broeikasgassen blijven uitstoten en te weinig actie ondernemen? Het Hof kijkt hierbij extra naar kwetsbare landen zoals kleine eilandstaten.

Baanbrekend

In juli 2025 geeft het Internationaal Gerechtshof een baanbrekend advies. Landen zijn volgens het internationaal recht verplicht om het klimaat te beschermen en burgers een schone, gezonde en duurzame leefomgeving te garanderen. Doen ze te weinig tegen de uitstoot van broeikasgassen, dan kan dat volgens internationaal recht als een onrechtmatige daad worden gezien. 

Margaretha Wewerinke-Singh, hoofdadvocaat voor de regering van Vanuatu en belangrijkste adviseur in de rechtszaak, legt uit wat het advies betekent. “Dankzij dit niet-bindende advies van het Internationaal Gerechtshof hebben kwetsbare landen, internationale organisaties en rechters nu een sterke juridische basis om actie te eisen en staten verantwoordelijk te houden. Klimaatactie is daarmee geen politieke keuze of ‘liefdadigheid’ meer, maar een juridische verplichting. Het Hof vult zo het gat dat eerdere klimaatafspraken openlieten.”

Niet-bindend advies, hoe zit dat? 

“Het advies van het Internationaal Gerechtshof is officieel niet-bindend, omdat het geen zaak tussen twee specifieke landen is, maar een advies dat voor alle landen geldt,” legt Jolein Holtz, promovendus Klimaat- en mensenrechten aan de Universiteit Leiden, uit. “Pas als twee staten tegenover elkaar staan, kan een uitspraak juridisch bindend zijn. Dit advies is dus vooral een eerste stap, een aanjager voor nieuwe klimaatzaken.” Margaretha Wewerinke-Sing vult aan: “Schenden landen hun verplichtingen en veroorzaken ze daarmee schade aan anderen? Dan kunnen die landen nu aansprakelijk worden gesteld en moeten zij die schade vergoeden.”

Hiervoor moet Vanuatu wel eerst landen aanklagen. Gaat dat echt gebeuren? Volgens Holtz wel: “Landen als Vanuatu hebben weinig te verliezen en beschikken nu over een sterke juridische basis. Voor een bindende zaak moeten beide landen instemmen, maar veel Europese landen zullen dat doen. Landen die niet instemmen zijn ook niet buiten schot: de verplichtingen maken nu deel uit van internationaal recht en zorgen voor grote juridische en politieke druk.”

Mijlpaal voor klimaatactie, maar mensenrechten onderbelicht

De uitspraak wordt gezien als een mijlpaal voor klimaatactie. Toch ziet Holtz ook een gemiste kans. Het Hof erkent het recht op een gezonde leefomgeving als mensenrecht, maar zegt niet precies wat dat recht inhoudt. Ook blijft onduidelijk welke verplichtingen landen hebben tegenover toekomstige generaties, terwijl de grootste gevolgen van klimaatverandering juist hen zullen treffen. 

Meer eilanden die bedreigd worden door klimaatverandering? Lees over hittestress en koraalsterfte op Bonaire.

 

• Deel