Wat te doen bij een berenaanval? “In ieder geval geen selfie maken”

Eind september werd een berenaanval in Canada voor een stel wandelaars fataal. Hoewel zo’n verschrikkelijke gebeurtenis altijd kan gebeuren, komen berenaanvallen zelden voor. Toch weten hoe je een berenaanval voorkomt? Ingrid Vermeulen van Stichting Bears in Mind legt het uit.

Het is vrijdagavond 29 september 2023 als Doug Inglis en Jenny Gusse, beide ervaren wandelaars van in de zestig jaar oud, ’s avonds in hun tent worden aangevallen door een grizzlybeer in het Banff National Park in Alberta, Canada. Nog net op tijd kunnen ze een bericht sturen naar de parkrangers met de woorden “Bear attack bad” (berenaanval slecht). Maar helaas, door het slechte weer kunnen de rangers pas laat ter plaatse zijn. Te laat. Ze treffen het stel, hun hond en een leeggespoten bus berenspray aan bij de tent. Als ze rond het kamp op zoek gaan naar de beer, worden even later de rangers zelf aangevallen. Niemand raakt gewond, maar de beer wordt uit zelfverdediging doodgeschoten.

Een dramatisch verhaal, maar gelukkig ook heel zeldzaam. Een berenaanval komt namelijk bijna nooit voor. Slechts negen procent van alle aanvallen door landroofdieren (daaronder vallen katachtigen, wolven en beren) worden veroorzaakt door beren. Een beer is dan ook een omnivoor en het dieet bestaat voor tachtig procent uit plantaardig voedsel zoals wortels, knollen, vruchten en nootjes. Toch is het risico op een berenaanval nooit nul, want gemiddeld komen er jaarlijks achttien aanvallen voor van beren op mensen in Europa. En dat aantal wordt steeds groter. In Spanje is een grote toename van beren en in Slowakije raakten in maart 2024 zelfs vijf mensen gewond na een aanval van agressieve beren. Ook in Noord-Italië hebben ze het moeilijk met de beer. Wat kan je dus doen als je een beer tegenkomt in het wild? Wat moet je meenemen en hoe bereid je je het beste voor?

Goede voorbereiding is het halve werk

Ga je naar een natuurpark? Bekijk dan eerst welke roofdieren er voorkomen. Als beren in dit gebied leven, is het namelijk verstandig om alvast actie te ondernemen:

-  Praat met de toezichthouders van een park voordat je het park betreedt. Zij weten vaak precies hoe de dieren zich gedragen in het park en of je waakzaam moet zijn. Ze weten bijvoorbeeld of er een ‘probleembeer’ rondloopt of een ander roofdier dat voor moeilijkheden zorgt.

-  Zet een berenbel of een muziekboxje op je paklijst. Beren komen namelijk niet op geluid af. Het zingen van liedjes kan een hele goede zijn, maar ook een berenbel werkt daarvoor. Dat is een soort kattenbel die je aan je eigen tas hangt, zodat de beren in het gebied altijd weten waar je bent. Een boxje met muziek volstaat ook. Als ze weten waar je bent, zoeken ze je namelijk bijna nooit op.

-  Neem een bus berenspray mee. Dit is een soort pepperspray die de beer bij een aanval kan afleiden. Je richt dit net als pepperspray op de neus en ogen van het dier. Het is slim om de instructies op de bus van tevoren te lezen, zodat je dit niet meer hoeft te doen tijdens een stressvolle situatie. Moet je ‘m gebruiken? Hou dan ook rekening met de windrichting. En als je het dier raakt, sla dan gelijk op de vlucht. De spray kan een beer kwader maken.

-  Neem goed afsluitbare bakjes mee om je voedsel in te doen. Beren kunnen namelijk uitstekend ruiken. Zo zorg je dat ze niet op de geur afkomen. Extra tip: bewaar ook je voedsel een eindje verderop van je kampeerplek. Hang het aan een boom of stop het onder de grond. Mocht er een beer komen voor een midnight snack, hoeft-ie in ieder geval niet je tentenkamp binnen te stormen.

-  Doe zo min mogelijk geurtjes op en vermijd deo, aftershave of parfum. Je zit per slot van rekening toch in een modderig bos, niet in een parfumreclame – en de kans dat je hier de liefde van je leven tegenkomt voor wie je on fleek wil zijn is ook zeer klein.

-  Reis met een groep in plaats van met één of twee personen. De meer zielen de meer vreugd, maar ook je overlevingskansen zijn een stuk groter.

De don’ts in een berengebied

Ben je in een park waar beren zich bevinden? Ga nooit rennen. Niet om even sportief te doen, ook niet voor de lol en al helemaal niet als je een beer ziet. “Dat was waarschijnlijk het geval bij de hardloper in Italië die in april dit jaar gedood werd door een beer,” zegt Ingrid. “Ook al zie of hoor je geen beer, rennen is niet verstandig in een gebied waar ze voorkomen. Een beer kent het gebied beter en kan je op afstand in de gaten houden. En alles wat rent is interessant voor een beer, daar komen ze juist op af.” Zie je een beer? Dan is rennen al helemaal uit den boze. “Een beer beschouwt je dan als prooi, waardoor-ie achter je aankomt,” zegt Ingrid. En een sprintwedstrijd met een beer? Die win je niet.

Wat je ook absoluut niet moet doen als je een beer tegenkomt? Een selfie maken. “Het lijkt zo voor de hand liggend, maar toch zien we mensen het doen. Keer nooit je rug naar een beer, zeker niet voor een foto,” adviseert Ingrid.

Ook de boomklimmers onder ons kunnen het klauteren maar beter achterwege laten. Met name zwarte beren zijn uitstekende klimmers. Bruine beren zijn daar iets minder goed in. Maar ook als een bruine beer vastberaden is je te pakken, kunnen ze prima in bomen klimmen. Niet doen dus, tenzij je in het najaar een beer tegenkomt. “Dan zijn ze zich vet aan het mesten voor de winterslaap. Ze zullen dan minder snel een hoge boom ingaan,” geeft Ingrid aan.

Wat kan je doen als je een beer ziet?

“Om te beginnen vallen beren in principe niet aan. Alleen als ze ziek of verstoten zijn, honger hebben, als je tussen de beer en z’n prooi staat of als je te dicht bij de jongen van een moederbeer komt. Dan kunnen ze aanvallen,” zegt Ingrid. Wat schrikt een beer af? “Als-ie ’t op jou gemunt heeft, eigenlijk niets, maar je kan dat voor zijn. Maak geluid tijdens je wandeling. Ik adviseer altijd om liedjes te zingen, dan blijf je zelf ook rustig. Als ze weten waar je bent, zoeken ze je namelijk bijna nooit op; ze gaan de mens liever uit de weg.”

“En dan heb je nog het verschil tussen een schijnaanval en een echte aanval. Een schijnaanval doet een beer om te testen of je een bedreiging bent of niet. Alleen als je dan rustig blijft, kan je dit overleven. Als je rustig blijft; hou de beer in de gaten, maak geen oogcontact en loop langzaam achteruit. Dan ziet de beer dat je dus geen bedreiging bent en gaat de beer ook weer zijn eigen weg. Bij een echte aanval moet je vechten met alles wat je om je heen kan vinden, op leven en dood. Maar eerlijk gezegd kan je het beter opgeven; een beer kan je met één klap doodslaan.” Doen alsof je dood bent zou dan kunnen helpen, in de hoop dat de beer dan zijn interesse verliest. Zorg ervoor dat je op je buik ligt en met je handen en armen je nek beschermt.

Bij het tegenkomen van een beer zal er dus waarschijnlijk van alles door je hoofd gaan. “Wat je ook doet, probeer niet in paniek te raken. Maak geen onverwachtse bewegingen, blijf rustig en loop langzaam naar achteren. Vermijd oogcontact met het dier, maar zorg dat je de beer niet uit het oog verliest. Maak rustig geluid, zonder de beer daarmee aan het schrikken te maken.”

Verschillende soorten beren

Er zijn verschillen tussen een bruine beer en een zwarte beer. “Maar dat onderscheid is soms moeilijk te zien, zelfs voor experts. In een stressvolle situatie is het al helemaal moeilijk. Een zwarte beer is niet altijd zwart, ook lichtere varianten komen voor waardoor het soms een bruine beer kan lijken en bruine beren kunnen heel donker van kleur zijn. Een zwarte beer heeft een lichtere snuit dan zijn vacht en ze zijn over het algemeen wat kleiner dan een bruine beer.

De meningen zijn verdeeld tussen experts over hoe te handelen bij een zwarte beer tegenover een bruine beer. Bij een bruine beer zou je langzaam naar achteren moeten lopen en geluid blijven maken. Bij een zwarte beer zou je voor dood moet liggen op je buik, je nek beschermen en zorgen dat de beer je niet omdraait op je rug.

Toch heeft Ingrid hier haar twijfels over. “Ik zou nooit aanraden om gelijk voor dood te spelen. Dat is echt de laatste optie. Probeer eerst rustig te blijven en loop langzaam naar achteren terwijl je de beer in de gaten houdt.”

En dan zijn er ook nog lippenberen en Maleise beren. “Die bungelen er altijd een beetje bij. Toch zijn ze zeker niet ongevaarlijk. Ze komen voor in Azië en we horen minder vaak nieuws over aanvallen door dit soort beren. Het zijn dan ook insecteneters. Toch hebben ze grotere, scherpere klauwen dan welke beer dan ook. Is-ie dus achter je voedsel aan? Geef het dan gewoon.”

Waar in Europa vind je beren?

Beren komen voor in Noord-Europese landen, zoals Zweden en Finland en in Oost-Europese landen, zoals Roemenië, Polen en Slovenië. Sinds 2004 is de Europese Unie bezig met een natuurproject om de beer terug te laten komen in de Alpen en zie je ze ook steeds vaker in landen zoals Oostenrijk, Zwitserland, Italië, Frankrijk en Duitsland. Je vindt hier uitsluitend bruine beren.

Volgens Ingrid scheelt het per Europese regio hoe gevaarlijk de beer is. “Dit komt doordat de relatie met de mens per regio verschilt. In de Alpen zijn mensen vaak slecht op de hoogte van de gevaren en hoe ze moeten handelen in een gebied met beren, omdat ze daar pas recentelijk leven. Net als de wolf in Nederland, is de mens nog aan het leren hoe ze om moeten gaan met een nieuwe diersoort. Ze zijn daar dus gevaarlijk doordat de kennis bij mensen ontbreekt. In Oost-Europa zie je dat mensen nog niet heel vriendelijk zijn richting de beer. Ze dagen de dieren uit en als-ie gevaarlijk wordt, hebben ze een reden om ‘m uit te schakelen. Daarom zijn beren daar sneller geïrriteerd en kunnen ze sneller aanvallen.” Het schoolvoorbeeld van hoe wel om te gaan met beren in Europa vind je zoals zo vaak in de Scandinavische landen. “Hier snappen ze de beren. Ze laten de dieren in hun waarde, lokken ze niet uit en weten ook wat je wel en niet moet doen.”

Aanpak Noord-Amerika werkt het beste

Waar beter voor beren wordt gezorgd, is in Canada en de Verenigde Staten. Daar is het leefgebied groter en komen mensen en beren minder vaak met elkaar in aanraking. Een beer is in principe niet geïnteresseerd in een mens, dus als-ie ergens anders heen kan, dan zal het dier dat doen. “Hier zijn zelfs speciale berenprullenbakken, zodat je afval niet verspreid over straat ligt als een hongerige beer die plundert.”

Waar je het beste in Europa beren kan spotten? Dat lees je hier.

• Deel