Het nu ijskoude Antarctica was ooit een diepgroen regenwoud

Reusachtige ijsformaties, temperaturen om je tenen bij af te vriezen en ongekende vlaktes vol pinguïns. Antarctica is ’s werelds meest ongetemde continent. Toch ontdekten onderzoekers dat dat ooit heel anders was. We nemen je mee naar het Antarctica van 90 miljoen jaar geleden.

Je kan het je bijna niet voorstellen, maar ooit was Antarctica niet die onherbergzame, geïsoleerde plek. Waar je nu te maken hebt met temperaturen van tot wel zeventig graden onder nul, had dit ijzige continent ooit een vergelijkbaar klimaat met Noord-Italië. Het zou hier dicht begroeid zijn met planten, zoals varens en coniferen en zelfs dinosauriërs leefden hier in groten getale. Althans, dat beweren wetenschappers van het Alfred Wegener Instituut voor Pool- en Zeeonderzoek.

Baan- en ijsbrekend onderzoek 

Fascinerend natuurlijk, maar hoe zijn ze hierachter gekomen? Voor het onderzoek voer een groep wetenschappers en technici in 2017 met een grote ijsbreker naar de Zuidpool. Op enkele honderden kilometers voor de Antarctische kust boorden ze in de zeebodem om monsters af te nemen. Daarbij kwamen ze een ongeveer 90 miljoen jaar oude sedimentlaag tegen met een erg opvallende kleur. Toen ze deze laag onderzochten door middel van een CT-scan, kwamen onderzoekers een dicht netwerk van fossielen wortels tegen die nog in ontzettend goede staat waren. 

Het monster bevatte talloze sporen van stuifmeel en plantensoorten. Op basis van onderzoek naar het huidige klimaat waarin deze plantensoorten leven en andere indicatoren konden de wetenschappers een aantal indrukwekkende conclusies trekken. Zo zou de jaarlijkse luchttemperatuur rond de twaalf graden hebben gelegen in Antarctica en de gemiddelde zomertemperatuur rond de negentien graden. Het water op het continent zou zelfs zo’n twintig graden zijn geweest en de hoeveelheid regen zou vergelijkbaar zijn met wat er vandaag de dag in Wales valt. 

Bijzonderheden

Bij het woord ‘regenwoud’ denk je waarschijnlijk al snel aan de Amazone. Toch is dat niet hoe Antarctica er 90 miljoen jaar geleden uitzag. Wetenschappers denken dat hier sprake was van een gematigd regenwoud, een beetje vergelijkbaar met dat op het Zuidereiland van Nieuw-Zeeland. Toch is de ontdekking op z’n minst opvallend. Nog nooit eerder werd er echt bewijs gevonden van dit soort groei op Antarctica. Tot aan dit onderzoek was het nog niet eens duidelijk of Antarctica ooit helemaal ‘ijsloos’ was, maar de bevindingen bewijzen dat er geen ijsvorming kon zijn in deze periode. 

Het was algemeen bekend dat de Krijtperiode, die ongeveer 145-65 miljoen jaar geleden plaatsvond, veel warmer was dan nu. Maar dit onderzoek bewijst dat het waarschijnlijk nog warmer was dan voorheen gedacht. Het feit dat er zoveel planten konden groeien in een poolgebied waar het drie maanden per jaar donker is, is behoorlijk indrukwekkend. Want ondanks dat continenten wel wat verschoven zijn, lag Antarctica ook 90 miljoen jaar geleden in de zuidelijke poolcirkel. 

Tot aan het onderzoek dachten wetenschappers dat de wereldwijde CO2-concentratie tijdens het Krijt rond de 1000 deeltjes per miljoen (ppm) lag. Deze studie toont aan dat die concentratie nog hoger lag, tussen de 1120 en 1680 deeltjes. Ter vergelijking: vandaag de dag is dat rond de 400 en voor de industriële revolutie was het slechts 280. 

Nieuwe vragen

De studie is niet alleen baanbrekend, het roept ook een hoop nieuwe vragen op. Want hoe transformeerde dit ooit bloeiende continent tot de geïsoleerde ijsvlakte die het nu is? Daar is nog geen eenduidig antwoord op. Wel vormde Antarctica honderden miljoenen jaren geleden samen met Australië en Zuid-Amerika één supercontinent genaamd Gondwana. Ergens tijdens de Juraperiode, zo’n 200 tot 145 miljoen jaar geleden, begon dit continent uit elkaar te vallen en ontstonden het Australië, Antarctica en Zuid-Amerika zoals we ze nu kennen. 

Het laatste stadium van deze break-up vond zo’n 66 tot 23 miljoen jaar geleden plaats, waardoor Antarctica echt volledig geïsoleerd raakte. In deze periode ontstonden verschillende zeewegen en uiteindelijk de Westenwinddrift, ook wel de Antarctische Ringoceaan genoemd. Dit is de krachtigste zeestroom ter wereld die oostwaarts om Antarctica stroomt. Deze sterke stroom zorgt ervoor dat het warmere water uit andere delen van de wereld Antarctica niet kan bereiken en dat het ijskoude water van de oceaanbodem de oppervlakte bereikt. Resultaat? Het geïsoleerde continent blijft ijs- en ijskoud. 

Toch zijn wetenschappers het er nog niet over eens of deze stroming wel écht zorgde voor de indrukwekkende temperatuurdaling en ijsvorming. Wel is bekend dat de temperatuur op aarde zo’n 36,5 miljoen jaar geleden ineens drastisch daalde, met zo’n vijftien graden zelfs. 

Toekomstperspectief

Hoe dan ook: Johann P. Klages, een marinegeoloog die een belangrijke rol speelde in het onderzoek, vertelde aan Vox dat we in onze handjes mogen knijpen met de enorme ijsvorming op Antarctica en Groenland. Deze ijskappen werken als gigantische spiegels die het zonlicht terug de ruimte in sturen. Dit zorgt ervoor dat het koel kan blijven op aarde. Verdwijnt dat ijs? Dan wordt die warmte geabsorbeerd en krijg je te maken met een nog snellere opwarming van de aarde. 

En die opwarming gaat volgens hem nu al ongekend snel. CO2 dat in de grond is opgeslagen en normaal gesproken pas over miljoenen jaren weer vrij zou moeten komen, komt nu binnen honderdvijftig jaar vrij. Het klimaat en CO2-niveau op aarde verandert altijd, maar waar veranderingen normaal gesproken miljoenen jaren duren, gebeurt het nu in enkele tientallen jaren. 

En ondanks dat de wereld dus al eerder een warm Antarctica heeft gekend, is het voor ons bestaan als mens niet bepaald wenselijk. Zo was de zeespiegel tijdens het Krijt bijna tweehonderd meter hoger dan vandaag de dag. Zoals Klages tegen Vox zegt: “Het gaat niet om de bescherming van het milieu, het gaat om de bescherming van de mens. Het gaat over ons.” 

 Over klimaatverandering gesproken: kunnen we in de nabije toekomst nog wel skiën?

• Deel