Middeleeuws Manhattan: het Italiaanse Bologna stond ooit vol stenen wolkenkrabbers

Bologna staat bekend om geweldige pasta, eeuwenoude gebouwen en natuurlijk de twee karakteriserende torens. Maar wist je dat deze Italiaanse stad ooit veel meer torens rijk was? We nemen je mee naar de middeleeuwen, toen Bologna de allure van hedendaags Manhattan had.

Credits thumbnail: Toni Pecoraro / Commons.wikimedia.org (CC BY-SA 3.0)

Bij wolkenkrabbers denken we tegenwoordig vooral aan Amerikaanse steden als New York en Chicago of aan het hypermoderne Dubai. Maar het concept achter deze hoge gebouwen is helemaal niet zo nieuw als deze blinkende monsters doen vermoeden. Lang voor het bestaan van deze wereldsteden, was in Bologna de sky al de limit. 

Machtsvertoon

Toch is een imposante skyline het enige wat middeleeuws Bologna en hedendaags Manhattan gemeen hebben. Want waar de huidige wolkenkrabbers gevuld worden door kantoortuinen, dure winkels en fastfoodketens, hadden de stenen torens in Bologna een hele andere functie. De exacte reden van de verticale bouwdrang is onduidelijk, maar historici vermoeden dat het iets met de investituurstrijd in de elfde en twaalfde eeuw te maken had. 

De wat? De investituurstrijd was een machtsstrijd tussen de leiders van de kerk en andere machthebbers. Heel simpel uitgelegd waren de Paus en enkele leiders, met name Hendrik de Vierde van het Duitse Rijk, het niet eens over wie bisschoppen mocht benoemen. Tot ze in 1122 tot een compromis kwamen, zorgde dit voor grote spanningen tussen de twee kampen. 

Families in Bologna representeerde de verschillende partijen in het conflict en zouden de eerste torens in de elfde eeuw gebouwd hebben om op die manier te zorgen voor verdediging en bewaking. Toen het conflict in 1122 tot een einde kwam, veranderde de functie van de torens langzaam maar zeker. De gebouwen kwamen in handen van de allerrijksten en werden steeds meer een symbool van macht en status. Vaak werden de torens vergezeld door kleinere constructies, die als woning dienden. 

Indrukwekkende aantallen

De eerste historicus die uitgebreid onderzoek deed naar het aantal torens in middeleeuws Bologna, was Giovanni Gozzadini, een senator van het Italiaanse Koninkrijk in de negentiende eeuw. Door gemeentelijke archieven en onroerend-goedakten te bestuderen, kwam hij uit op een weerzinwekkend aantal van honderdtachtig torens in de dertiende eeuw. Recentere studies wijzen er echter op dat Gozzadini door zijn methode mogelijk veel gebouwen dubbel heeft geteld. Historici hebben het vandaag de dag over een aantal van tachtig tot honderd torens, die overigens niet allemaal tegelijkertijd overeind stonden. 

Een halvering dus van de schatting van Gozzadini. Toch zijn de huidige aantallen nog altijd indrukwekkend. In de elfde en twaalfde eeuw waren de middelen en importmogelijkheden beperkt en de bouw moet dan ook erg ingewikkeld zijn geweest. Veel torens waren tussen de zestig en honderd meter hoog en het bouwen van één toren van zestig meter zou al tussen de drie en tien jaar geduurd moeten hebben. 

Letterlijke val 

Gedurende de dertiende en veertiende eeuw begon het belang van de torens af te nemen. Er werden geen stenen wolkenkrabbers meer gebouwd en bestaande torens werden gesloopt of voor andere doeleinden gebruikt. Door de eeuwen heen dienden ze bijvoorbeeld als gevangenis, stadstoren, winkel of woongebouw. Toch bleef de skyline een bijzondere bezienswaardigheid. Zelfs dichter en filosoof Dante benoemde enkele torens in zijn beroemde stuk ‘Inferno’. 

In het begin van de twintigste eeuw werden de laatste sloopwerkzaamheden uitgevoerd. Een herstructureringsplan voor de stad zorgde ervoor dat verschillende torens met de grond gelijkgemaakt werden en dat ook de stadsmuur verdween. Vandaag de dag zijn er nog maar zo’n twintig originele torens over in Bologna. 

Instortingsgevaar 

En zelfs de laatst overgeblevenen zijn niet veilig. Recent onderzoek wijst uit dat de Garisenda-toren, de kleinere van de twee beroemdste torens van Bologna, steeds instabieler wordt. Sterker nog: het instortingsgevaar zou nog nooit zo groot zijn geweest. Het stadsbestuur van Bologna heeft zelfs al een deel van het plein rondom de toren afgesloten. Mogelijk moet de Asinelli-toren binnen korte tijd dus zonder zijn kleine broer de stad vertegenwoordigen. 

Meer over de Garisenda-toren en het instortingsgevaar? Klik hier.

Op zoek naar overblijfselen 

Ondanks dat de skyline van Bologna aardig is verdund door de jaren heen, is de stad nog altijd meer dan een bezoek waard. Gezellige pleinen en stegen wijzen je hier de weg langs prachtige, oude gebouwen en heerlijke restaurants. En stiekem schuilt er nog best wat van de middeleeuwse bouwdrift in Bologna. Je moet vooral weten waar je moet kijken.

Uiteraard kan je de scheve Garisenda-toren en de Asinelli-toren niet missen. Deze torens vormen hét symbool van Bologna en werden in de twaalfde eeuw gebouwd door rivaliserende families. En waar de Garisenda-toren dus hartstikke scheef is, staat de 97 meter hoge Asinelli-toren nog altijd fier overeind. 

Voor een wat donkerder stukje geschiedenis bezoek je de Lambertini-toren of de Prendiparte-toren. De 25 meter hoge Lambertini-toren diende in de veertiende eeuw als vrouwengevangenis en in de bijna zestig meter hoge Prendiparte-toren vind je zelfs nog inscripties en tekeningen van veroordeelden die hier werden opgesloten. Voor tralies hoef je overigens niet te vrezen: in beide torens vind je vandaag de dag een restaurant. 

Ook in de Alberici-toren kan je een hapje eten of een stuk kaas kopen. Dit is de oudste handelspost van Bologna en hier werd al eeuwen geleden zijde verkocht. Wil je een echte woontoren bewonderen? Loop dan even naar de Uguzzoni-toren. Deze is ruim dertig meter hoog en werd rond het jaar 1200 gebouwd als woonhuis voor een adellijke familie. En hoewel er veel restauratiewerkzaamheden aan zijn verricht, zijn de originele spitsboogdeur en terracottaramen meer dan een ommetje waard. 

Toch liever een moderne skyline? Combineer je bezoek aan New York met een treinreis langs drie andere iconische Amerikaanse steden.

• Deel