Hoe werden cruiseschepen de drijvende megapretparken die het vandaag zijn?

Ooit waren oceaanstomers dé manier om je te verplaatsen tussen continenten, met de gezonken Titanic als beroemdste voorbeeld. Hoe veranderden deze, vaak elegante schepen naar de megalomane cruiseschepen die vandaag zo omstreden zijn?

Veertig restaurants en cafés, een casino, een openluchtbioscoop, een gigantisch waterpark, een waterval, een theater en een park met ruim twintigduizend planten. Zomaar wat van de faciliteiten die Icon of the Seas, het grootste cruiseschip ter wereld, biedt. Deze megaboot biedt plek aan ruim 7.500 passagiers en 2.300 bemanningsleden. En dan werd-ie ook nog eens gedoopt door stervoetballer Lionel Messi, dat kan ook niet iedereen zeggen. Waarom blijven de afmetingen van dit soort schepen groeien? En waarom is niet iedereen daar blij mee? 

Snel en comfortabel

Cruiseschepen lijken misschien van alle tijden, maar dat is niet zo. Voor de jaren vijftig waren grote schepen er alleen om mensen of spullen te vervoeren. Wilde je in die tijd naar de Verenigde Staten of Canada? Dan had je geen andere optie dan het nemen van een boot. Oceaanstomers, zoals deze intercontinentale schepen heetten, vierden hoogtijdagen en hadden een belangrijke rol in de transportwereld. Scheepsvaartmaatschappijen probeerden daarom niet alleen de snelste oceaanstomers te bouwen, maar ook de meest comfortabele. Mensen moesten vergeten dat ze zich op de oceaan bevonden, zeker wanneer het water kil en ruig was in de winter. 

Je hebt de film Titanic ongetwijfeld gezien: vooral de eerste klas werd verwend met prachtige restaurants, danszalen en binnentuinen. Later kwamen daar ook nog zwembaden en bioscopen bij. Vooral de rijkeren kozen niet alleen voor de snelste reis, maar ook voor de leukste. 

Verloren concurrentiestrijd 

Dat verandert in de jaren vijftig, wanneer het commerciële vliegtuig haar intrede doet. Binnen enkele jaren streeft dit hypermoderne alternatief de oceaanstomer voorbij. Hoe snel en luxe de boten ook zijn: er valt simpelweg niet te concurreren met het gemak van een vlucht. Al in de jaren zestig raken veel van de belangrijkste oceaanstomers overbodig en ligt de industrie op z’n gat. Scheepsvaartmaatschappijen zijn gedwongen iets nieuws te verzinnen. 

De oplossing? Vakantie op zee. Een vakantie waarbij de reis belangrijker is dan de bestemming. Cliché, maar wel succesvol. Niet meteen overigens, maar gedurende de jaren zeventig begon het idee van een vakantie op het water steeds populairder te worden. Snelheid was daarbij niet meer van belang. De spitse punt werd ingeruild voor een ronde, overbodige propellers werden weggehaald, meerdere verdiepingen werden gebouwd en om iedereen dezelfde ervaring te bieden werden de verschillende klassen samengevoegd. 

Natuurlijk was een restaurant en danszaal niet meer voldoende. Passagiers moesten elke seconde vermaakt worden: shows bekijken, shoppen, sporten, zwemmen, feesten. Alles om gasten een onvergetelijke tijd te laten beleven zonder het schip te verlaten. 

Megavervuilers

Missie geslaagd. Want wie zich vandaag op Icon of the Seas bevindt, heeft geen enkele reden om van boord te gaan. Het heeft meer weg van een luxe, drijvende badplaats dan van een boot. Precies de reden dat steden ook niet echt staan te wachten op aanmerende cruiseschepen. Volgens het jaarrapport van Cruise Lines International Association (CLIA) leverde de Europese cruiseschepenindrustrie in 2022 een directe bijdrage van ruim 26 miljard euro aan de Europese economie. Toch zijn economen niet zeker van de daadwerkelijke bijdrage. De meeste passagiers hebben een all-inclusive arrangement op het schip en zullen uiteindelijk aan boord eten en slapen. Hoeveel de steden dus daadwerkelijk verdienen aan scheepstoeristen is niet duidelijk. 

Daarbij zijn cruiseschepen nog vervuilender dan vliegtuigen. In 2022 veroorzaakten cruiseschepen in Europa vier keer zoveel zwaveloxiden dan alle Europese auto’s samen. Dit bleek uit onderzoek van Transport & Environment (T&E). Zwaveloxiden zijn gassen die longkanker, problemen met hart- en bloedvaten en zure regen kunnen veroorzaken. En dan hebben we het nog niet gehad over de vervuiling van de bodem en het water van oceanen, de geluidsoverlast voor het zeeleven en het dumpen van afval in het water. Volgens een onderzoek van de Universiteit van Exeter produceren passagiers op cruiseschepen in een week tijd net zoveel CO2 dan de gemiddelde Europeaan in een heel jaar. 

Niet meer welkom

Veel Europese steden hebben al actie ondernomen of hebben plannen om het aanmeren van de vervuilende megaschepen tegen te gaan. Zo koos Venetië er in 2021 voor om geen cruiseschepen meer toe te laten tot de haven. Deze haven was in 2019 nog de meest vervuilde van Europa, maar stond in 2022 op de 41^e plaats. De luchtvervuiling zou met zo’n tachtig procent zijn gedaald. 

Onze eigen hoofdstad heeft daarom plannen om cruiseschepen te weren en ook verschillende havens in Spanje, Frankrijk en Griekenland willen maatregelen nemen. Maar waar de populariteit van de megaboten dus in veel landen afneemt, blijft de cruiseschepenindrustrie gewoon doorgroeien en nieuwe projecten introduceren. Zolang totdat zelfs Icon of the Seas eruit zal zien als een eenvoudig bootje. 

Wil je duurzamer reizen op zee? Lees hier hoe je op een vrachtschip reist.

• Deel