Meest iconische olympische stadions ter wereld

De Olympische Spelen barsten weer los deze zomer. Alle ogen zijn gericht op Frankrijk, waar de hoofdstad het epicentrum is van een van de grootste sportevenementen ter wereld. Maar welke stadions zijn zo iconisch dat ze een plek in de wereldgeschiedenis hebben veroverd?

Het gaat tijdens de Olympische Spelen natuurlijk in de eerste plaats om de prestaties van sporters, maar grote, internationale sportevenementen brengen vaak ook een bak aan verhalen met zich mee. Historische gebeurtenissen komen altijd weer tot leven bij het betreden van een olympische arena waar zich iets gedenkwaardigs heeft voltrokken. Een bijzondere sportprestatie van je favoriete sporter of team speelt zich weer af in je hoofd. Het sportveld waar de medailleceremonie van de tweehonderd meter sprint plaatsvond is onlosmakelijk verbonden met de historische foto waarop een vuist werd gebald voor de Black Power Movement. Een rilling gaat over je rug als je op de tribunes staat en je bedenkt dat dit het stadion is waar de Hitlergroet werd gebracht alsof het de normaalste zaak van de wereld was. Kortom: geschiedenis leeft voort in deze stadions.

Waar het allemaal begon

Het startschot heeft geklonken en we beginnen de race met de alleroudste in het rijtje: in Griekenland, natuurlijk. De basis van dit historische stadion werd al 330 jaar voor Christus aangelegd en werd gebruikt voor de Panatheense Spelen, een variant op de Olympische Spelen door en voor alleen Atheners. In het jaar 144 werd het stadion gerenoveerd en volledig van marmer gemaakt. Vandaar de bijnaam Kallimarmaro, “uit mooi marmer”. In dit stadion konden maar liefst 50.000 toeschouwers kijken naar sportwedstrijden, meer dan hoeveel mensen er nu in het voetbalstadion van Feyenoord passen (47.500 toeschouwers). Het raakte lange tijd in verval, maar in 1886 begon de renovatie om in 1896 de eerste editie van de moderne Olympische Spelen te kunnen huisvesten. Er pasten op dat moment 80.000 toeschouwers in.

Het is de geboorteplaats van de moderne Olympische Spelen en heeft een sportgeschiedenis van duizenden jaren oud. Daarmee is het een van de meest bijzondere sportlocaties ter wereld. De unieke vorm van de atletiekbaan is karakteriserend voor dit stadion, maar dat is meteen de achilleshiel. Sporten ontwikkelen zich namelijk verder, maar het stadion is in de tussentijd niet verbouwd. Zo is het onmogelijk om met huidige standaarden hier atletiek- of voetbalwedstrijden te houden door de veranderde afmetingen van de sportbaan. Tijdens de Olympische Spelen van 2004 in Athene werd hier wel een aantal andere sporten georganiseerd, zoals boogschieten en was het de finishlijn van de marathonlopers.

Meest iconische ceremoniefoto ooit

Een ander stadion dat een belangrijke geschiedenis huisvest, is het Estadio Olímpico Universitario in Mexico. Hoewel geen geschiedenis van duizenden jaren geleden, speelt dit stadion een grotere rol in de recente geschiedenis. Dit is de plek waar in 1968 Tommie Smith en John Carlos na het behalen van goud en brons op de tweehonderd meter sprint hun vuist opstaken tijdens het Amerikaanse volkslied. Ze droegen geen schoenen, maar zwarte sokken, om armoede onder de zwarte bevolking te representeren. En er zijn meer symbolische verwijzingen. Zo droeg Smith een zwarte sjaal omwille van black pride en deed Carlos zijn sportjack open om solidair te zijn met de arbeiders die het fysiek zware werk moesten doen – en, niet onbelangrijk, vaak zwart waren. Zijn kralenketting werd daardoor goed zichtbaar, die weer symbool stond voor zwarte Amerikanen die gelyncht of vermoord zijn. Het meest in het oog springend is natuurlijk de karakteristieke, zwarte handschoen, een die Carlos overigens van Smith had geleend omdat-ie zijn eigen handschoenen was vergeten in de kleedkamer.

De reactie van het IOC was niet mals. De voorzitter van het IOC Avery Brundage, zelf een Amerikaan, vond het geen gepast signaal. Dat, terwijl hij in 1936 als vertegenwoordiger van het olympisch team van de Verenigde Staten geen probleem had met de Hitlergroet in het olympisch stadion van Berlijn. Het leidde uiteindelijk tot de uitzetting van de twee sprinters, maar hun medailles werden gelukkig niet afgepakt. Hoewel hun signaal werd gezien als een statement voor de Black Power movement, vertelt Smith jaren later in zijn autobiografie dat hij het zelf niet zozeer zag als een Black Power statement, maar als een statement voor mensenrechten in het algemeen. Hoe het ook opgevat wordt, de foto die John Dominis van het moment maakte is een van de meest symbolische foto’s geworden voor het mensenrechtenactivisme in de Verenigde Staten van de jaren zestig. In San Jose, Verenigde Staten, is de foto zelfs nagemaakt als standbeeld.

De ‘Nazispelen’ in Berlijn

De twee grootste, Duitse steden hebben ieder een olympisch stadion en worden allebei overschaduwd door een zwarte geschiedenis. Het Olympiastadion in Berlijn is hierbij de meest voor de hand liggende. Eigenlijk gebouwd voor de Spelen in 1916, werd dit stadion pas gebruikt tijdens de Spelen van 1936. Het wordt ook wel spottend ‘Hitlers Olympische Spelen’, genoemd. Het is een van de meest absurde en controversiële sportevenementen in de geschiedenis geworden, waar openlijk de Hitlergroet werd gebracht en grote vlaggen met hakenkruizen in het stadion hingen.

Twee weken lang krijgen de nazi’s vrij spel om hun propaganda aan de wereld te tonen, waar we Goebbels voor mogen ‘bedanken’. Zonder hem zou het hele evenement waarschijnlijk niet door zijn gegaan; de nazi’s vonden de Spelen in eerste instantie helemaal geen goed idee. Het zou te duur zijn en te pacifistisch. Ook zaten ze niet te wachten op het uitnodigen van internationale sporters in hun land.

Veel landen hadden moeite met de Spelen. Uiteindelijk besloten de meeste landen om gewoon mee te doen, zo ook Nederland. Toch besloten drie Nederlandse sporters om niet te gaan uit ethische overwegingen. En kennen we Avery Brundage nog? Hij zorgt ervoor dat, na veel ophef in de Amerikaanse media over de ‘Nazispelen’, de Verenigde Staten tóch meedoet. Hij gaat zelfs zover dat hij beweert dat er een ‘Joods-communistische samenzwering’ zou bestaan om de Verenigde Staten uit de Spelen te houden.

Het stadion is in 1974 en in 2006 gerenoveerd, maar bestaat nog steeds als thuisbasis van Berlijnse voetbalclub Hertha BSC. Nederland versloeg hier nog Turkije in de kwartfinale van het EK Voetbal 2024. Er kunnen ongeveer 75.000 toeschouwers in het stadion zitten.

Het Bloedbad van München

En dan dus München. Zesendertig jaar na de Olympische Spelen in Berlijn krijgt Duitsland een herkansing. De eerste week voorloopt voorspoedig en het lijkt alsof onze oosterburen het juk van de met nazisme doordrenkte Spelen van zich afschudden. Maar dan, in de nacht van 4 op 5 september 1972, worden elf leden van de Israëlische, olympische ploeg gegijzeld in hun appartement in het olympisch dorp door leden van de Palestijnse terreurbeweging ‘Zwarte September’.

Het leidt uiteindelijk tot het ‘Bloedbad van München’; alle elf teamleden en één Duitse politieagent worden gedood, net als vijf van de acht gijzelnemers. De overgebleven drie worden gevangengenomen door de Duitse politie. De strafzaak begint, maar als op 29 oktober een vliegtuig van Lufthansa wordt gekaapt door andere leden van Zwarte September, krijgt de zaak een nieuwe wending. Hun eis is dat de drie overlevende leden vrij worden gelaten. De Duitsers zijn bang voor verdere escalatie en gaan in op hun wensen. Twee van de drie aanslagplegers worden later door Israëlische vergeldingsacties om het leven gebracht. De enige die de terreuractie ongeschonden doorkomt is Jamal Al-Gashey – die immers nog steeds leeft. Het meesterbrein achter de actie wordt nooit gepakt en sterft in 2010 op 75-jarige leeftijd in zijn huis in Syrië aan nierfalen.

Het lukt Duitsland dus helaas niet om het debacle van 1936 goed te maken. Wat extra lading aan de aanslag geeft, is dat, hoewel dit keer onbedoeld, wederom Joodse mensen het slachtoffer zijn. Wederom weet Avery Brundage zich op een negatieve manier te onderscheiden door als voorzitter van het IOC de Spelen gewoon door te laten gaan na de aanslag, waar eigenlijk niemand meer zin in had. Tijdens zijn toespraak liet hij zelfs doorschemeren dat hij niet veel gaf om de gebeurtenis en deze zelfs te relativeren. Als we de regel three strikes and you’re out handhaven, dan is Brundage bij deze uit.

Op 6 september 2017 is een herdenkingsplaats geopend op het Olympisch Park in München. Je kan dit hele park overigens gratis bezoeken en wandelen tussen de glooiende heuvels en langs het water, waar grote artiesten, zoals Lenny Kravitz, Kylie Minogue en de bandleden van Metallica hun handtekeningen hebben achtergelaten. Het park is bijzonder om doorheen te lopen, omdat de aangeharkte, mooi bijgehouden tuin in schril contrast staat met het verleden dat als een donkere wolk boven deze Spelen hangt.

Het duurste stadion ooit

Het Olympisch Stadion in Montreal, Canada is alleen al vanwege de grootste, scheve toren ter wereld van maar liefst 165 meter hoog een van de meest iconische, olympische stadions die je kan bedenken. Toch zagen de atleten die meestreden voor een medaille en eeuwige roem hier niets van, want de scheve toren was pas tien jaar na de Olympische Spelen in 1976 klaar.

En dat zegt misschien alles over dit stadion, want er heerst enige controverse rondom het kostenplaatje van de bouw. De bijnaam is 'The Big O' vanwege het ringvormige dak, maar bewoners van Montreal noemen ‘m liever 'The Big Owe' vanwege de enorme kosten van de constructie. Het prijskaartje ging namelijk dertien keer over de kop; wat vooraf ruim 110 miljoen euro had moeten kosten, werd 1,56 miljard euro. Een gigantisch bedrag, zeker in de jaren zeventig. Het duurde dertig jaar voordat Québec, de Franstalige regio in Canada, de kosten voor de Spelen had afbetaald. Met zo’n prijskaartje kan je er maar beter alles uithalen wat erin zit, moeten ze in Montreal hebben gedacht. Daarom worden hier nog altijd American football-, voetbal- en honkbalwedstrijden gespeeld van de teams uit de stad.

En dan zijn er nog veel meer stadions die zeker het benoemen waard zijn. Neem bijvoorbeeld het Los Angeles Memorial Coliseum in de Verenigde Staten, gebouwd voor de Olympische Spelen in 1932, hergebruikt in 1984 en het zal nog eens de thuisbasis zijn van de Olympische Spelen in 2028. Hiermee wordt dit het meest gebruikte stadion van de recente Olympische Spelen. En laten we ook niet het allergrootste stadion ter wereld vergeten, de Homebush Stadium in Australië, waar maar liefst 115.000 toeschouwers konden genieten van het sportevenement in Sydney in 2000.

Een minder leuke manier om als stadion aan herinnerd te worden, vind je in China. In Beijing werden duizenden mensen gedwongen te verhuizen voor de aanleg van de controversiële bouw van het 'Vogelnest'.

Ook een sportfanaat, maar ga je liever kijken naar een potje voetbal? Zo combineer je het beste een stedentrip met een tour door je favoriete voetbalstadion.

• Deel