Begraven worden na je dood? Niet op deze Noorse plek

- Artikel
- 28 jan 2025
- 4 minuten leestijd
Grotten, gletsjers en ijsberen op land dat voor zestig procent wordt bedekt door ijs: een indrukwekkend plaatje voor de avonturier die niet terugdeinst voor wat kou. Maar die extreme temperaturen hebben ook een grimmige keerzijde. Begraven worden? Dat kan hier niet.
Even terug naar de basis: we hebben het over Longyearbyen, een nederzetting op de eilandengroep Spitsbergen, ook wel Svalbard genoemd. Spitsbergen ligt op ruim vijfhonderd kilometer ten noorden van Noorwegen en behoort sinds de vorige eeuw officieel tot het Noorse grondgebied. Met een totale oppervlakte die wel 227 keer groter is dan die van Ameland, hebben ze in vergelijking relatief een stuk minder inwoners, namelijk iets meer dan 2500. Weinig mensen wonen dus op de eilandengroep, en dat zie je terug in het landschap: Spitsbergen kent geen dorpen of steden, maar heeft in plaats daarvan een aantal nederzettingen. De grootste? Dat is Longyearbyen. ‘Thuis’, voor het merendeel van de bevolking.

Opwarming van de aarde
Het hele jaar door ligt er sneeuw en ijs en dat heeft grote consequenties voor de grond, want die blijft bevroren. Permafrost noemen we dat. Kortgezegd liggen er diepe lagen ijs onder de grond, waarvan alleen de bovenste laag soms ontdooit. Alles daaronder blijft permanent ijs. Het dooien van de bovenste laag is een seizoensgebonden proces, maar wordt versneld door de opwarming van de aarde. In de zomer komt de temperatuur vaak langere tijd boven nul, met een recordtemperatuur van boven de twintig graden in Longyearbyen afgelopen zomer. En dat kan de komende jaren alleen nog maar extremer worden, want opwarming van de aarde gaat op Spitsbergen zelfs vier keer sneller dan in Nederland.
Meer uitleg over permafrost lees je hier.

Verstopt in het ijs
Daar blijft het niet bij: wanneer de bovenste laag van permafrost smelt, komen objecten, lichamen of karkassen die ooit diep onder de grond begraven lagen, langzaam naar boven. Op deze manier komen bijzondere (wetenschappelijke) bevindingen aan het licht, maar worden ook virussen of bacteriën van overledenen bewaard. Hoe lang die ziektes buiten het ijs kunnen leven en hoe snel die zich kunnen verplaatsen, is maar de vraag volgens Maarten Loonen (64), wetenschappelijk directeur van het poolstation op Spitsbergen. Hij doet onderzoek naar het ecosysteem op de eilandengroep en legt uit dat ontdooide ziektes uit het ijs door vogels of mensen kunnen worden verplaatst naar andere gebieden. Het potentiële gevaar? “Sterfte van mensen of dieren.”
Verbod op doodgaan
Longyearbyen laat het er niet bij zitten. Het probleem? Bevroren ziektes die aan de oppervlakte komen brengen de volksgezondheid in gevaar. De oplossing? Een volledige death ban. Hier geldt niet ‘gedenk te sterven’, maar ‘verboden te sterven’. Wie hoopt dat dit betekent dat inwoners van Spitsbergen het geheim hebben gevonden tot het eeuwige leven, moeten we helaas uit een droom halen: niemand kan de dood natuurlijk voorkomen. Doodgaan zelf is dus ook niet verboden. Wel houdt het verbod in dat niemand op het eiland mag worden begraven. Wettelijk is er niks vastgelegd, maar in de praktijk heeft de gouverneur de macht om iemand van het eiland te sturen. Want: wie komt te overlijden, moet het eiland verlaten. Wanneer het wel gebeurt dat iemand overlijdt op Spitsbergen, wordt diegene gecremeerd. “Zelfs bij zwangerschap of terminale ziekte wordt men naar het Noorse vasteland gebracht.” Vrouwen gaan naar Tromsø om te bevallen. In de afgelopen dertig jaar dat Maarten Loonen op het eiland komt, heeft hij daarnaast nog maar één keer meegemaakt dat het as van iemand die gecremeerd werd op een begraafplaats op Spitsbergen is gezet: “Overledenen gaan vaak terug naar hun thuisland en worden daar begraven.”
Of dit iets is waar we in de nabije toekomst wat van zullen merken? Loonen denkt van niet: “Theoretisch gezien bestaat het risico, maar momenteel wordt er snel op gereageerd door onderzoekers en beleidsmakers. Alles wat klimaatverandering tegengaat, gaat ook het dooien van permafrost verminderen. Bovendien zijn overlevenden van een ziekte op een natuurlijke manier gevaccineerd, dus meestal verdwijnen ziektes die buiten het ijs komen ook weer vanzelf.”
Niet alleen ziektes komen door het smeltende permafrost naar boven. Lees hier hoe de dooi belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen mogelijk maakt.
