Ontheemding en greenwashing: Hoe de woestijn van Saudi-Arabië één groot bos moet worden
- Artikel
- 31 jan 2025
- 9 minuten leestijd
De dorre woestijn van het Arabisch schiereiland omtoveren tot een groene oase. Geen grap, de Saudische kroonprinsen zijn bloedserieus om het olieland klimaatneutraal te maken. Maar kan dit wel? Is het niet schadelijk voor de woestijn? En hoe zit het met mensenrechten in de regio?
In 2021 in het leven geroepen, vormen 77 verschillende bebossingsprojecten samen de zogeheten Saudi Green Initiative (SGI). De investering tot nu toe? Volgens de Saudische overheid ruim €182 miljard. De ambities lijken eindeloos; in 2030 moet het land 400 miljoen bomen tellen, in 2060 zou de oliestaat met bijna vijf miljard bomen volledig klimaatneutraal moeten zijn. In het jaar 2100 moeten er 10 miljard bomen in de Saudische aarde staan. Aan ambitie dus geen gebrek, maar of het kan – en of we het moeten willen – is een tweede.
“Dit is wensdenken”
Marco Roos, ecoloog die verbonden is aan het Naturalis in Leiden, heeft zijn twijfels over de haalbaarheid van de Saudi-Arabische doelen. Hij denkt dat het tijdsbestek onrealistisch is, omdat een bos volgens hem lange tijd nodig heeft om zich te ontwikkelen. “Je kan niet uit het niets bomen planten en het een bos noemen, daar gaat een hele ontwikkeling aan vooraf, met name bodemvorming. Die ontwikkeling begint met pioniersvegetaties en vervolgens struiken. Pas veel later komen de bomen, de zogeheten ‘climaxvegetatie’. Als je een bos goed wil opbouwen, moet je dus bij het begin beginnen, met zaden en pitten.”
“Als ik de aantallen en ambities hoor, is dit greenwashing.”- Madelon Lohbeck, hoofddocent bosecologie en -beheer aan de Universiteit Wageningen
Madelon Lohbeck, hoofddocent bosecologie en -beheer aan de Universiteit Wageningen, is om nog een andere reden sceptisch. “Om klimaatneutraal te worden, moet je snelgroeiende boomsoorten planten, wat in Saudi-Arabië alleen kan met een blijvend irrigatiesysteem. Ik heb sterk mijn twijfels over de klimaatneutraliteit hiervan. Als ik de aantallen en ambities hoor, dan denk ik dat hier sprake is van greenwashing.” Marco geeft daarnaast aan dat als het de Saudische overheid al zou lukken om klimaatneutraal te zijn in 2060, het nog onbekend is hoeveel uitstoot er nodig is geweest voor het aanplanten van de bomen. “Bomen moeten gekweekt, vervoerd, aangeplant en onderhouden worden. Dat is veel uitstoot in het hele traject dat eraan voorafgaat. Reken je dat mee, dan ben je dus waarschijnlijk niet klimaatneutraal voor 2060. Dit is dus op z’n zachtst gezegd wensdenken van de Saudische overheid.”
Meer bomen is niet altijd beter
Volgens Madelon zijn de projecten een voorbeeld van afforestation. Wat dat is? “Als je bomen plant op een plek waar nooit een bos is geweest, spreek je over afforestation. Bij reforestation plant je bomen op plekken waar voorheen bos was.” De woestijn van Saudi-Arabië is al duizenden jaren zeer droog en er komen er nauwelijks bomen voor. “Maar vergis je niet: een woestijn is ook een rijk ecosysteem met plant- en diersoorten die zich hebben aangepast aan het klimaat. Maak je van een woestijn een plantage, dan ben je die woestijn kwijt. Je hebt dan een plantage die koolstof opneemt, dat wel, maar bomen zijn niet per definitie goed voor de natuur als die in plaats komen van het lokale ecosysteem.”
Madelon reflecteert daarom op de motieven achter het initiatief. “De focus ligt bij Saudi-Arabië op klimaatneutraliteit en dus op bomen voor koolstofopname. Een aangeplant bos kan veel koolstof opnemen, vooral als er snelgroeiende soorten worden geplant. Echter, grootschalige plantages met weinig verschillende soorten hebben nauwelijks meerwaarde voor de biodiversiteit.” Daarnaast is het er volgens Madelon te droog voor bossen. “De plantage zal dus voortdurend moeten worden geïrrigeerd, waar Saudi-Arabië in de landbouw al veel ervaring mee heeft. Grootschalige irrigatie kan dan water onttrekken uit omliggende natuurgebieden met een waardevolle biodiversiteit. Het risico is dat deze natuurgebieden verder zullen degraderen. Dat meer bomen altijd goed voor de natuur zijn, is daarmee een illusie.”
Carbon violence ligt op de loer
Grootschalige plantages kunnen ook ten kosten gaan van gemeenschappen die in het gebied wonen en afhankelijk zijn van het land voor hun levensonderhoud. “Een bekend voorbeeld van waar dit fout ging, is Oeganda.” Ze refereert aan zogeheten carbon violence dat door een Nederlandse NGO werd aangericht in Mount Elgon National Park. De NGO was opgericht voor klimaatcompensatie en bosprojectontwikkelingen. Hoewel ze te werk gingen met de beste bedoelingen, plantten ze duizenden bomen op grondgebied dat cruciaal was voor de voedselvoorziening, waar scholen stonden en hele gemeenschappen leefden. Volgens onderzoek van de Norwegian University of Life Sciences (Conor Cavanagh & Tor A. Benjaminsen) werden omwonenden ontheemd, die vervolgens uit protest de bomen omkapten. “Dit voorbeeld laat zien hoe noodzakelijk het is dat gemeenschappen ter plaatse betrokken worden bij landherstel. Niet alleen omdat dat in de eerste plaats het juiste is om te doen, maar ook omdat je anders niet kan garanderen dat die koolstof ook op lange termijn blijvend wordt opgenomen in groeiende bomen,” zegt Madelon.
FARMER MANAGED NATURAL REGENERATION
Een betere manier van samenwerken tussen NGO’s en boeren lijkt er overigens inmiddels wel te zijn met Farmer Managed Natural Regeneration (FMNR). Bij deze methode brengen boeren bomen terug op hun land door een selectie te maken van bomen die van nature teruggroeien, dus zonder ze te planten. Zij beheren de bomen zo, bijvoorbeeld door gericht snoeien en te beschermen tegen vee, dat ze direct voordeel ondervinden van de toename aan bomen op hun land. Daarnaast zijn de bomen goed aangepast aan de lokale omgeving, dragen ze bij aan de biodiversiteit en nemen die bomen ook nog eens koolstof op. Deze manier van landherstel heeft zich bewezen in droge gebieden in de tropen, zoals in de Sahel en in Oost-Afrika en werkt dus vooral in gebieden waar van nature bos of savanne voorkomt.
Er zijn meer voorbeelden van organisaties die zich in deze tijd schuldig maakten aan carbon violence in Oeganda. Madelon waakt ervoor dat hetzelfde gebeurt in Saudi-Arabië. “In dit land leven nog verschillende groepen met een nomadische levensstijl. Je moet voorkomen dat deze mensen worden beroofd van hun manier van leven.”
Verdrijving van de Huwaitat
Madelons zorgen over carbon violence in Saudi-Arabië zijn niet ongegrond, want ook hier is de ontheemding van mensen al jaren aan de gang. In het noordwesten van de regio Tabuk wonen van oudsher de Huwaitat, een nomadenbevolking. Maar de Saudische overheid ziet ze liever verdwijnen en plaatsmaken voor megaproject “NEOM”, een stad die voor 2030 klaar moet zijn en volledig klimaatneutraal moet worden. Daar horen volgens de plannen zwevende treinen, skipistes en honderden vierkante kilometers aan bebost gebied bij. Mensenrechtenorganisatie Amnesty International maakt zich grote zorgen. “Niet alleen om de plannen van de Saudische overheid, maar ook om het blinde enthousiasme van bedrijven en landen die vooral naar de economische kansen kijken,” aldus woordvoerder Julia van den Muijsenberg.
Het dieptepunt van deze ambities wordt bereikt in april 2020. Abdul Rahim al-Huwaiti, een bewoner van het dorp al-Khuraybah, wordt ter plekke vermoord door Saudische autoriteiten. Hij is een van de Huwaitatnomaden die bijna vijf kilometer ten zuiden van het bouwgebied van NEOM woont. Grond moet worden leeggemaakt voor het megaproject en inwoners van het dorp worden gedwongen te verhuizen. Nog altijd zitten veertig mensen uit zijn dorp die destijds protesteerden vast, van wie er vijf in de dodencel zitten. Degenen die vrijwillig vertrokken kregen vergoedingen, maar die vielen volgens mensenrechtenorganisatie ALQST veel lager uit dan in eerste instantie werd beloofd.
Een Nederlands tintje
Het totaal aantal ontheemden zou volgens BBC zeker zesduizend zijn sinds 2021, al beweert ALQST dat het aantal hoger ligt. Julia van den Muijsenberg, Amnesty International: “Saudi-Arabië wil maar wat graag het imago oppoetsen en laten zien dat het land moderniseert. Natuurlijk is het prachtig dat vrouwen nu bijvoorbeeld auto mogen rijden, maar onder de streep is de mensenrechtensituatie alleen maar verergerd. Elke vorm van kritiek wordt keihard neergeslagen, mensen verdwijnen voor jaren in de gevangenis voor een tweet en het aantal executies is torenhoog. Daarnaast maken wij ons grote zorgen over de veiligheid van arbeidsmigranten. Hun rechten zijn nu niet beschermd, ze kunnen worden uitgebuit en de projecten dreigen een grote menselijke tol te eisen.”
En Nederland komt ook in dit verhaal voor, want volgens Amnesty International is een Nederlands bedrijf medeverantwoordelijk voor de ontheemding van bewoners in dit gebied. Tijdens een handelsmissie van het ministerie van Buitenlandse Zaken (januari, 2022) naar Saudi-Arabië lukt het Van Der Hoeven, een tuinbouwbedrijf, om een grote opdracht binnen te slepen: het bouwen van kassen voor NEOM. Volgens een rapport van Amnesty International dat verscheen in mei 2024 zouden deze werkzaamheden plaatsvinden op de plek waar eerder inwoners zijn verdreven. Amnesty International wilde daarom graag gelijktijdig in gesprek met zowel de tuinbouwgigant als het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het ministerie van Buitenlandse Zaken wees dit idee af. Wel koos het ministerie voor afzonderlijke gesprekken met beide partijen, al had Amnesty dat liever anders gezien. Volgens Amnesty was Van Der Hoeven overigens wel bereid om te praten, maar hadden zij als enige eis dat het ministerie van Buitenlandse Zaken bij dat gesprek betrokken zou zijn. Dat gesprek zou om die reden zijn gestrand.
3 op Reis heeft Van Der Hoeven benaderd voor dit artikel, maar zij wilden hier niet inhoudelijk op reageren.
Geïnteresseerd in meer megaprojecten uit het Midden-Oosten? Lees hier hoe de 260 World Islands bij Dubai er nu verloren bij liggen.
